98
5. Dastur tadbirlarini amalga oshirish
samaradorligi qanday
aniqlanadi?
Asosiy adabiyotlar
1. Заславкая Т.И., Ривкина Р.В. Методологические проблем
системного изучения деревний. –
Новосибирск: «Наука», 1977.
2. Программа – целевое управление воспроизводством
трудовых реурсов Отв.ред. ВВ.Опикиенко и др. Киев: науков
Думка,1993 3. Xolmuminov Sh.R. Моделирование сельского рынка
труда. –Т.: «Fan», 1996.
4. Холмуминов Ш. Р. Основы разработки целевой комплекснй
программы функционирования сельского рына труда в переходной
период- Т.: Журнал: Обуцественные науки в Узбекистане,
1998,№2.
99
IX BOB
MEHNAT BOZORINI EKONOMETRIK
MODELLASHTIRISH
9.1. Mehnat bozorini ekonometrik modellashtirishning
mohiyati
Hozirgi paytda bozor iqtisodiyotiga oʻtish jarayonida yuzaga
kelayotgan murakkab ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni miqdor
jihatdan oʻrganishda iqtisodiy modellashtirishni rivojlaitirish muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Bu sohada ekonometrik modellashtirish
samarali hisoblanadi [1, 2, 3, 4].
Rejalashtirilgan iqtisodiy sharoitda
ekonometrik modellarni
qoʻllash cheklangan edi. Unga tor mazmunda iqtisodiy jarayonlarning
sabab-oqibatlarini oʻrganuvchi «Matematik statistika va ehtimollar
nazariyasi» fanining bir boʻlagi sifatida qaralardi. Sobiq sovet olimlari
ekonometrik uslublarni «Makroiqtisodiy modellashtirish», «Ishlab
chiqarish funksiyalari», «Tarmoqlararo balanslar», «Statistika» kabi
fanlar sohalarida qoʻllab keldi. Ularning ba’zilari esa ekonometrikaning
rejali iqtisodiyotga qoʻllanishini nazarda tutib, uning «planometriya»,
deb atalishini taklif etdi [4, 89-bet.].
Ekonometrika bozor iqtisodiyoti nazariyasining rivojiga muhim
hissa qoʻshdi. Uning uslublari va modellari talab va taklif, iste’mol,
iqtisodiy oʻsish, umumiy va xususiy barqarorlik
kabi bozor iqtisodiy
nazariyasining fundamental kategoriyalarini asoslashda salmoqli oʻrin
tutadi.
Hozirgacha «Ekonometrika» tushunchasini talqin etishda yagona
fikr mavjud emas. Bu borada prof. A.A. Rivkin amerikalik mashhur
olim D. Jonsonning «Ekonometrik uslublar» kitobiga soʻz boshi
yozganda
quyidagi
fikrni
bayon
etadi:
«Ayrim
mualliflar
ekonometriyani iqtisodiy-matematik yoʻnalishdagi barcha ishlar
yig‘indisi, ba’zilari amaliy statistikani mazmunan boyitish manbayi,
boshqalari esa matematik statistikada
ishlab chiqilgan uslublarga
asoslangan ishlar, deb ta’riflashadi» [3, 89-bet.].
Katta ensiklopediyada «Ekonometrika» keng mazmunda talqin
etilib, u voqealarni nazariy modellashtirish, deyiladi. Tor mazmunda esa
100
u aniq iqtisodiy qonuniyatlarni, kategoriyalarni, jarayonlarni va
obyektlarni miqdor jihatdan matematik va statistik uslublar va modellar
yordamida oʻrganuvchi fan, deb tushuniladi.
Ekonometrikaning tor
mazmundagi tushunchasi «Qisqacha iqtisodiy-matematik lug‘at»
kitobida ham yuqoridagi fikrga oʻxshash talqin etiladi [4, 307-bet.]. Bu
fikrlarga asosan, “Ekonometrika”ning tor mazmundagi tushunchasi
keng tushunchasiga nisbatan koʻp qoʻllaniladi, degan xulosaga kelish
mumkin.
Bu xulosaga asosan, agarda «ekonometrika» soʻzi «iqtisodiyotni
baholash» deb oʻzgartirilsa, unda bu tushunchadan quyidagi tushuncha
kelib chiqadi. Ekonometrika -iqtisodiy jarayonlarni va voqyealarni
miqdoriy baholashdir. Bu tushuncha boʻyicha barcha iqtisodiy-
matematik modellar ekonometrikaga taalluqli boʻladi.Yuqorida qayd
etilgan barcha fikrlar mehnat bozori shakllanishi
va rivojlanishining
kompleks ekonometrik modellashtirish metodolopgiyasini yaratishda
asos boʻla oladi [14,5-bet.].
Mehnat bozori - kompleks ekonometrik modellashtirishning yangi
obyekti. Unda ish bilan band va band boʻlmagan aholining «mehnatga
qobiliyatlarini» shartnomalar asosida sotish sotib olish jarayoniga koʻp
omillar va sharoitlar ta’sir koʻrsatadi. Mehnat bozori shakllanishi va
rivojlanishining ayrim komponentlarini matematik izohlash - ekometrik
modellar ishonchligini oshirishga olib kelaver-maydi. Mehnat
bozorining faoliyati talab, taklif, baho,
raqobat kabi ishchi kuchini
yollash vositalariga bog‘liq boʻlibgina qolmasdan, balki, mamlakatning
iqtisodiy, demografik va ijtimoiy salohiyatlari holati bilan ham
belgilanadi. Shuningdek, uning samarali faoliyatida ekonometrik
modellar kompleksi yordamida aholining
oqilona bandligini
shakllantirish va ishsizlikni kamaytirish boʻyicha aniqlan-gan chora-
tadbirlar ham muhim oʻrin tutadi. Mehnat bozori shakllanishi va
rivojlanishiga ta’siretuvchi omillar va sharoitlarni miqdoriy baholash
kompleks ekonometrik modellashtirishni qoʻllashni taqozo etadi. Bu
jarayon esa bosqichma-bosqich olib boriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
