Samarqand iqtisodiyoti va servis instituti a. N. Xoliqulov, D. Q. Usmanova korxonalarni raqobatbardoshligini baholash

Sf
Rif = ----------------- . 100
Av + Am
Ushbu ko‘rsatkich korxonaning 100 so‘mlik moddiy resurslariga to‘g‘ri keladigan sof foydaning miqdorini ifodalaydi. Uning miqdori qancha oshib borsa korxona uchun o‘shancha yaxshi.
Korxonaning aktivlari rentabelligi (Ra) bevosita barcha aktivlar samaradorligini ifodalaydi. Uni aniqlash uchun Sf.ni barcha aktivlarning (A) o‘rtacha yillik qiymatiga bo‘linadi:
Sf
Ra = -------------- . 100
A
Agar aktivlarni alohida qismi bo‘yicha oladigan bo‘lsak, ushbu formula quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
Sf
Ra = --------------------- . 100
Av+Am+Nf
Ushbu ko‘rsatkich 100 so‘m aktivlar qiymatiga to‘g‘ri keladigan Sf. miqdorini ifodalaydi. Bu ko‘rsatkich bozor munosabatlari sharoitida korxonalar faoliyati samaradorligini baholashda keng qo‘llanilib kelinmoqda.
Tahlil jarayonida ma’lum iqtisodiy kategoriyalarni ifodalovchi ko‘rsatkichlarni aniqlash o‘ta muhim. Lekin ularning o‘zgarishini, ayniqsa shu o‘zgarishlarga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash va ularning ta’sirini hisoblash tahlilning eng muhim vositasidir. Shu tufayli rentabellikni ifodalovchi har bir ko‘rsatkichni alohida tahlil qilish maqsadga muvofiqdir.
Mazkur ishda metodologik asos sifatida ularning ayrimlarigagina to‘xtalishni maqsadga muvofiq, deb topdik. Chunki ushbu ko‘rsatkichlar tahlilining usullari boshqa ko‘rsatkichlarni ham shunday tahlil qilish uchun metodologik asos bo‘ladi.
Kalit so‘zlar va iboralar
Korxonaning moliyaviy natijalarini, yalpi tushum; sof tushum; qo‘shilgan qiymat solig‘i; aksiz solig‘i; ishlab chiqarish tannarxi; davr xarajatlari; dividend daromadlari; foizlar daromadi; qimmatli qog‘ozlar; foizlar buyicha xarajatlar; tasodifiy foyda (zarar).
Topshiriqlar
1-masala
Bir monopol firma uchun bozor tadqiqotlari shuni ko‘rsatdiki, uning bir birlik maxsuloti 100 ming so‘mdan oshiq narxda sotilishi mumkin emas,75 ming so‘mdan sotilganda esa sotish hajmi 10 donani tashkil qiladi. Topshiriq:

1. 
   c) eng yuqori aylanish uchun sotuvdagi narx funksiyasini tuzing.
   
2. 
   d) Maksimal aylanish uchun erishilgan talabning elastikligini aniqlang.
   

2-masala
Sizga firmaning ishlab chiqaradigan tovarlari marketingini tahlil qilish topshirilgan.
Anketaga shunday savollar tuzingki, firma boshqaruvchilari tomonidan berilgan javoblar sizga tashhis qilish imkoniyatini bersin.
3-masala. Test
33. Korxona ishlab chiqargan oziq – ovqat mahsulotlarining bozordagi ulushi necha foiz bo‘lsa, u monopolist sifatida davlat reestriga kiritiladi?
A)17%
B) 15%
S) 20%*
D) 19%
34. Korxona ishlab chiqargan nooziq – ovqat mahsulotlarining bozordagi ulushi necha foiz bo‘lsa, u monopolist sifatida davlat reestriga kiritiladi?
A) 18%
B) 22%
S) 25%
D) 35%*
35. Davlat o‘z monopol mavqeini suiiste’mol qilgan monopolistik birlashmalarga qanday chora ko‘radi?
A) hech qanday chora ko‘rmaydi
B) bo‘lib tashlaydi yoki maydalashtiradi *
S) soliqlardan ozod etadi
D) preferensiyalar beradi.