Samarqand davlat universiteti fakultet: Pedagogika fakulteti Yo’nalish

Ayrisimon bez (buqoq bezi, timus – thymus) ikki bo‘lak (lobus 

dexter–o‘ng va lobus sinister – chap bo‘lak) dan tuzilgan bo‘lib, 

biriktiruvchi to‘qimalar vositasida o‘zaro qo‘shilgan. Bez 

ko‘krak qafasining tepa qismida o‘ng va chap mediastinal 

plevra oralig‘ida joylashgan. Bezning yuqori, o‘tkir qismi 

bo‘yinning kekirdak oldi fastsiyasi oralig‘idan (bolalarda 1–1,5 

sm) chiqib turadi va to‘sh-til osti hamda to‘sh-qalqonsimon 

muskullar orqasida joylashadi. Ayrisimon bezning oldingi sirti 

qavariq holda bo‘lib, to‘sh suyagining dastasi va qisman 

tanasining orqasida (II–IV qovurg‘alar tog‘ay sathida) 

joylashgan. Bezning orqasida perikardning yuqori qismi, aorta 

va o‘pka stvoli, aorta ravog‘i va undan tarqaluvchi yirik 

tomirlar, chap yelka-bosh va yuqori kovak venalar 

joylashgan.Yoshlik (oʻsmirlik) davrida yaxshi rivojlangan 

boʻladi.Qon hosil boʻlishida (bunda ayrisimon bezdan 

limfotsitlar vujudga keladi), organizmning oʻsishi va umumiy 

rivojlanishida, immunitet yuzaga kelishida qatnashadi.  

 

---

 

 

 

Sogʻlom organizmdagi qon tarkibi va qon yaratish aʼzolari oʻzaro 

dinamik muvozanatda boʻladigan yaxlit bitta sistemani tashkil qiladi; 

yemirilgan qon hujayralari qon hosil qilish aʼzolarida uzluksiz 

yangilanib turadi. Qon yaratilishidagi bunday muvozanat markaziy va 

vegetativ nerv sistemasi, gormonlar, vitaminlar, shuningdek, maxsus 

moddalar — gemopoetinlar tomonidan boshqariladi.

 

Qon yoʻqotganda, qonda kislorod yetishmaganda, yalligʻlanish 

jarayonlarida, infeksion kasalliklarda qonda eritrotsitlar yoki 

leykotsitlar hosil boʻlishi kuchayadi, bu organizmning himoya 

reaksiyasidir; bunday holat qonning reaktiv oʻzgarishi deb ataladi. Qon 

hosil boʻlishining tezlashuvi organizmning himoya reaksiyasi 

boʻlganligi sababli kishi sogʻayganda qon yaratilishi ham normallashadi. 

Ayrim kasalliklarda (organizmda temir moddasi, vitamin 

V|2etishmaganda, taloq kasallanganda, meʼda olib tashlanganda, 

zaharli moddalardan zaharlanganda) qon hosil boʻlishi susayadi, 

kamqonlik roʻy beradi. Bundan tashqari, koʻmikda turli patologik 

jarayonlar paydo boʻlishi mumkin, bunda, asosan, qonda yosh 

(yetilmagan) shaklli elementlar koʻpayadi. 

 

 

 

---

 

 

Qon guruhlari

 

Qon guruhlari muhim biologik faktorlaridan biri hisoblanadi. 1901 yili 

avstriyalik olim K. Landshteyner, 1907 yili chex olimi Ya. Yanskiy turli 

odamlar qoni kimyoviy-biologik xossalariga ko‘ra bir-biridan farq 

qilishini aniqlaganlarюUlarning xulosasiga ko‘ra, barcha odamlar qoni 

to‘rt guruhga bo‘linadi. 

•  I guruh — eritrotsitlarda agglyutinogen umuman bo‘lmaydi, 

plazmada agglyutinin α va β bo‘ladi. 

•  II guruh — eritrotsitlarda agglyutinogen A, plazmada agglyutinin 

β bo‘ladi. 

•  III guruh — eritrotsitlarda agglyutinogen B, plazmada agglyutinin 

α bo‘ladi. 

•  IV guruh — eritrotsitlarda agglyutinogen umuman bo‘lmaydi, 

plazmada agglyutinin α va β bo‘ladi. 

•  V guruh — eritrotsitlarda agglyutinogen A va B bo‘lib, plazmada 

agglyutinin umuman bo‘lmayfi.