Samarqand davlat universiteti fakultet: Pedagogika fakulteti Yo’nalish

immunitet(turga xos, tabiiy) — bir biologik turning maʼlum bir 

patogen agentga nisbatan chidamligi bulib, nasldannaslga oʻtadi. Mac, 

it, qoramol, tovuklarning oʻlat kasalligi qoʻzgʻatuvchilari odamlarga 

yuqmaydi, oʻz navbatida odamlardagi zaxm, qizamiq, virusli gepatit, 

OITS qoʻzgʻatuvchilari hayvonlarda kasallik qoʻzgʻatmaydi. Turga xos I. 

uzoq yillar davomida evolyusiya natijasida makroorganizm bilan 

patogen mikroorganizmlarning oʻzaro munosabati oqibatida vujudga 

kelgan.3. Orttirilgan immunitet—hayot davomida organizm immun 

sistemasining yot antigenlar bilan taʼsirlashuvi hisobiga yuzaga 

keladigan himoya boʻlib, nasldan naslga oʻtmaydi. Orttirilgan I. tabiiy va 

sunʼiy boʻladi. Tabiiy I. oʻz navbatida yana ikkiga boʻlinadi: 1) tabiiy faol 

I. — yuqumli kasallikdan sogʻaygandan soʻng yuzaga keladi; 2) tabiiy 

sust I. — onadan bolaga yoʻldosh va sut orqali oʻtadi. Sunʼiy I. ham ikki 

xil boʻladi: 1) sunʼiy faol I. vaksinalar bilan emlaganda hosil boʻladi; 2) 

sunʼiy sust I. — zardob, qon, immunoglobulin va plazmalar 

yuborilgandan sung yuzaga keladi. Orttirilgan I. mikrobga qarshi 

(antibakterial I.) va uning toksinlariga qarshi (antitoksik I.) vujudga 

keladi. Antibakterial I. oʻz navbatida steril va nosteril turlarga bulinadi. 

Steril I. da kasallikdan soʻng patogen mikrob organizmda saqlanib 

qolmaydi (koʻpgina yuqumli kasalliklarga xos). Nosteril I. da kasallik 

qoʻzgʻatuvchisi organizmda saqlanib qolishi mumkin (maye., sil, ich 

terlama, shol, gepatit kabi kasalliklarda)

 

---

 

 

Yurak

- qon aylanish siste¬masining markaziy qismi bo'lib, 

muskullardan tashkil topgan kovak organdir. Har bir odam yuragining 

hajmi mushtiga yaqin bo'ladi. Jismoniy mehnat va sport bilan 

shug'ullanuvchi kishilar¬da yurakning muskullari yaxshi rivojlanib, 

uning hajmi boshqa¬lar yuragining hajmiga nisbatan kattaroq bo'ladi. 

Yurakning massasi  chaqaloqlarda 16-24 g , erkaklarda 220-300 g 

gacha, ayollarda esa 180-220 g gacha bo'ladi. 

Yurak ko'krak qafasida to'sh suyagining orqasida, ikkala o'pka¬ning 

o'rtasida joylashgan bo'lib, uning ko'proq qismi ko'krak bo'sWig'ining 

chap tomonida turadi. U orqa tomonidan qizilo'n¬gach va aorta qon 

tomirining pastga tushuvchi qismi orqali umurtqa pog'onasidan ajralib 

turadi. Pastki tomonidan esa diafragma orqali qorin bo'shlig'idan 

ajralib turadi Yurak devori uch qavatdan: ichki - endokard, o'rta - 

muskul ya'ni miokard va tashqi - perikarddan iborat. 

 

 Tasqi qavati perikard ikki qavat bo'lib, ichki qavati yurak muskuliga 

yopishib turadi, u epikard deb ataladi. Tashqi qavati xalta sifatida 

yurakni o'rab turadi. lkkala qavat o'rtasidagi bo'shliqda suyuqlik bo'lib, 

yurakning qisqarish va kengayish harakatlariga qulaylik tug'di¬radi. 

Yurak to'rt kameradan tashkil topgan: 0 'ng va chap bo'lmacha 0 'ng va 

chap qorincha. Bo'lmachalaming devori yupqaroq, qorin¬chalar, 

ayniqsa chap qorinchaning devori qalin bo'ladi, chunki chap qorincha 

aorta qon tomiriga yuqori bosim bilan qon haydab katta qon aylanish 

doirasi orqali tananing hamma a'zo va to'qimalariru arteriya qoni bilan 

ta'minlaydi. Yurakda to'rtta klapan (qopqoq) bo'lib, chap bo'lmacha 

bilan chap qorincha o'rtasida ikki tavaqali klapan, o'ng bo'lmacha bilan 

o'ng qorincha o'rtasida uch tavaqali klapan, chap qorincha bilan aorta 

qon tomiri o'rtasida hamda o'ng qorincha bilan o'pka arteriyasi 

o'rtasida yarimoysimon klapanlar joylashgan. Yurak klapanlari 

shunday tuzilganki, ular orqali qon faqat bir tomonga harakatlanadi, 

ya'ni qon bo'l¬machalardan qorinchalarga, ulardan esa aorta va o'pka 

artetiyalatiga tomon harakatlanadi  

Bo'lmacha va qorinchalar muskullarining qisqarishi sisfola, kengayishi 

diasfola deb ataladi. Yurakning bo'lmacha va qorinchalarining bir 

marta qisqarib-bo'shashishi yurakning bir ish sikli deb ataladi. Katta 

odam tinch holatida yuragi bir minutda 70-72 marta qisqaradi va 

kengayadi, uning har bir qisqarib-kengayishidan bitta puls hosil 

bo'ladi.  Bu  ko’rsatgich turli yoshda turli xil bo’ladi. 

 

---

 

 

 

 

Inson Yoshi 

Yurakning ish sikli