Samarqand davlat universiteti fakultet: Pedagogika fakulteti Yo’nalish

Leykositlar. 

Leykositlar yoki oq qon tanachalari – bular 

rangsiz yadro saqlovchi  hujayralar bo’lib turli shaklda bo’ladi. 

Sog’lom odamlarning 1 mm

3

 qoni tarkibida 6-8 ming leykositlar 

saqlanadi. Qondan tayyorlangan surtma mikroskop ostida 

qaralganda turli-tuman shakldagi leykositlarni kuzatish 

mumkin. Odatda leykositlarning ikki guruhi farqlanadi: 

donador va donasiz. 

Donasiz leykositlar orasida juda qoramtir aylana yadroli 

yumaloq hujayralar-limfositlar va katta o’lchamdagi noto’g’ri 

shakldagi yadrolar saqlovchi hujayralar –monositlar farqlanadi. 

Donador leykositlar turli bo’yoqlarga turlicha munosabatda 

bo’ladi. Agar sitoplazma donachalari asosli (ishqoriy) bo’yoqlar 

bilan yaxshi bo’yaladigan bo’lsa, unda bunday shakldagi 

leykositlar – bazofillar;  kislotali bo’yoqlar bilan bo’yaladigan 

bo’lsa – eozinofillar (eozin-kislotali bo’yoq), agarda ularning 

sitoplazmasi neytral bo’yoqlar bilan bo’yaladigan bo’lsa ular – 

neytrofillar deb yuritiladi. 

---

 

 

 Leykositlarning ahamiyati. Leykositlarning asosiy funksiyasi 

– qonga va to’qimalarga tushayotgan mikroorganizmlardan, 

begona oqsillardan, yot tanachalardan organizmni himoya 

qilishdir.Leykositlar yolg’ondakam oyoqsimon o’simtalar 

chiqarib o’z-o’zidan harakat qilish xususiyatiga ega. Ular qon 

tomirlaridan chiqib organizmning turli to’qimalarining 

hujayralari orasida harakat qiladi. Qonning harakati 

sekinlashganida leykositlar kapillyarlarning ichki yuzasiga 

yopishib qoladi va hujayralar endoteliyasi kapillyalari orasida 

tiqilishib katta miqdorda tomirlardan chiqadi. O’zlarining 

harakatlanishi davomida uchragan mikroblarni va boshqa 

begona tanalarni ushlab oladi va hujayra ichida hazmlanishga 

majbur etadi (fagasitoz). Leykositlar juda faol qon 

tomirlarining jarohatlanmagan devorlaridan o’tadi, 

membranalardan juda yengil  o’tadi, to’qimalarda hosil 

bo’ladigan turli kimyoviy moddalar ta’siri ostida biriktruvchi 

to’qimalarda bemalol harakatlanadi (diapediz). 

 

---

 

 

Organizmga tushadigan turli mikroorganizmlarni, oddiy 

organizmlarni va har xil begona tanalarni leykositlar 

tomonidan yutilishi     va hazmlanishi –fagositoz deb ataladi, 

leykositlarni o’zini esa – fagositlar deb yuritiladi. 

Fagositoz hodisasini birinchi bo’lib I.I.Mechnikov o’rgangan va 

ana shu kashfiyoti uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan.  

I.I.Mechnikov o’zining dastalbki kuzatishlarini nisbatan oddiy 

organizmlarda – dengiz yulduzining qurtlarida olib bordi. Uni 

qayd qilishicha dengiz yulduzi qurti tanasidagi tikon, 

harakatchan hujayralar bilan tezgina o’rab olinadi. 

Odamlarda ham barmog’iga tikan kirganida xuddi shunday 

holat kuzatiladi. Tikon  atrofida katta miqdorda oq qon 

tanachalari yig’iladi, Tashqi tomondan bu holat ichida o’lgan 

leykositlarni yig’ilishi – yiringli  oq pufakcha hosil bo’lishidan 

hosil bo’ladi.

 

  

 

---