Тупрок намлиги (W) деб унинг мутлок курик массасидаги сувнинг (%) фойизи нисбатига айтилади. Wт-WрқWп .
Ковушкок тупроклар ўзининг намлигига караб каттик, ярим каттик, майин ва окимли турларга бўлинади.
Каттик турдаги (консистенцик) тупроклар таркибида факат богловчи сувлар бўлади. Тупрок таркибида эркин сувлар пайдо бўлганда у ярим каттик турига айланади. Намлик янада ортирилиши билан тупрок майин ва охири окувчан турга айланади. Майин турдаги тупрокларни хар хил шаклга солинганда улар ёрилмайди ва шакли ташки таъсир кучи олингандан кейин хам ўзгармай колади.
Тупрок окувчанлик чегарасининг намлиги W0 билан, ярим каттик холатига утиш чегарасининг намлиги Wяк оралигида майин холатда бўлади. Биринчи холатда тупрок тешиклари эркин сувлар билан шундай тўлади-ки, унда заррачалар орасидаги богланиш йўколади. Иккинчисида тупрок таркибида факат богловчи сувлар бўлади.
W0-WякқWм ибора майинлик сони дейилади ва у тупрок таркибидаги лой заррачалари хамда минерал таркибига боглик бўлади. Шунинг учун у тупрокларни таснифлашда ишлатилади.
Окувчанлик чегарасининг намлиги массаси 76 г, баландлик бурчаги 30 0 бўлган мувозанат конуси ёрдамида аникланади. Агар конус тупрокка кўйилганда унинг ичига 10 мм гача ботиб кетса, у окувчанлик чегарасининг намлигига тўгри келади. Ярим каттик холатга ўтиш чегарасининг намлиги бир парча лойни олиб уни кўл кафтлари орасида диаметри 3 мм бўлгунча эшиш билан аникланади. Шу жараёнда хосил бўлган лой аркони узунлиги 10 ммга етганда узилиб тушишни бошласа, демак у ярим каттик холатидаги намликда бўлган хисобланади. Тупрок намлиги ундан олинган наъмуна огирлигини тортиш ва куритиш йўли билан аникланади. Лой тупрок холати куйидаги ибора киймати билан тавсифланади.
Гқ(W-Wр)Ғ(Wт-Wр);
Кўп холларда нисбий намлик кўрсатгичи ишлатилади. У табиий холдаги тупрок намлигини окувчанлик чегарасининг намлигига нисбати билан ифодаланади, яъни WҒW0;
Агар WҒW0<0,4 бўлса, тупрок ярим каттик холда бўлади; 0,40<1 бўлса майин; WҒW0>1 бўлса окувчан хисобланади.
Говаклик – тупрокнинг умумий хажмига нисбатан ундаги тешиклар хажмини (%) фойиз хисобидаги микдори билан аникланади. Тешиклар хажмини умумий каттик холатига нисбати тупрокнинг говаклилик коэйфициенти деб аталади. Кумли тупрок говаклилиги 28-35 %ни, лойларнинг говаклилиги 60-75 %ни ташкил этади. Тупрокни зичлаш билан говаклилик камаяди.
Зичлик – каттик холдаги тупрок массасини 4 0С хароратда олинган тенг хажмдаги сув массасига айтилади. Органик моддалардан холи бўлган кўпчилик тупроклар учун зичлик 2,6-2,8 гҒсм3 атрофида бўлади.
Хажим массаси – бир бирлик хажмдаги тупрокнинг (унинг говакларидаги сувларни хам хисобга олгандаги) массаси. Шунинг учун хам бир хил тупрокнинг хажм массаси, айникса лой тупрокларда узгарувчан кийматга эга бўлади. У тупрок намлиги ва зичлигига караб катта чегарада ўзгариши мумкин.
1>
Do'stlaringiz bilan baham: |