Ўзгармас харажат ва ўртача ўзгармас харажатлар чизиғи графикда қуйидагича тасвирланади:
ТFC, AFC
ТFC
AFC
Q
Ўзгарувчан харажат (ТVC – Total Variable Cost) – масулот ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлган харажат, яъни маҳсулот ҳажми ошганда ёки камайганда ўзгарадиган харажатлар. Ўзгарувчан харажат Q га боғлиқ функция бўлиб, ТVC(Q) кўринишида ёзилиши мумкин.
Ўртача ўзгарувчан харажатлар (AVC - Average Variable Cost) - бир бирлик ишлаб чиқарилган маҳсулотга тўғри келадиган ўзгарувчан харажат бўлиб, у ўзгарувчан харажат миқдорини ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорига нисбати билан аниқланади.
TVCва AVC чизиқлари графиги.
Q
ТVC, AVC
ТVC
AVC
Умумий харажатлар (TC - Total Cost) - қисқа муддатли оралиқда маълум миқдорда маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган ўзгармас ва ўзгарувчан харажатларнинг йиғиндисига тенг: TC=ТFC+ТVC (Q)
Бу ерда TFC- ўзгармас харажат, ТVC- ўзгарувчан харажат. График кўринишда умумий харажат чизиғи ўзгармас ва ўзгарувчан харажатлар чизиқларини қўшиш билан ҳосил қилинади.
TC, TVC, TFC
TC
ТVC
ТFC
Q
Ўртача умумий харажатни (ATC) умумий харажатни ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорига бўлиш йўли билан аниқлаш мумкин:
Чекли харажат (MC - Marginal Cost) - ишлаб чиқариш ҳажмини кичик миқдорга (одатда бир бирликка) оширишга сарфланган қўшимча харажатдир:
Корхонанинг ишлаб чикариш, оператив, молиявий ва бошқа фаолиятида юзага келадиган:
1. Маҳсулот таннархига киритиладиган харажатлар.
2. Давр харажатлари.
3. Молиявий фаолият буйича харажатлар.
4. Фавкулодда зарарлар.
www.themegallery.com
1. Ишлаб чиқариш харажатлари:
1. Ишлаб чиқаришнинг моддий харажатлари.
Маҳсулотнинг ишлаб чиқариш таннархини ҳосил қилувчи харажатлар:
4. Асосий воситалар ва номоддий активлар амортизацияси.
2. Ишлаб чикариш хусусиятига эга бўлган меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари.
3. Ишлаб чиқаришга тегишли бўлган ижти-моий суғуртага ажратмалар.
5. Ишлаб чиқариш тусидаги бошқа харажатлар.
Маҳсулотни ишлаб чиқариш жараёнида иштирок этиб, унинг таннар-хига киритиладиган харажатларга ишлаб чиқариш харажатлари деб юритилади.
2. ДАВР ХАРАЖАТЛАРИ:
Ишлаб чикариш таннархига киритилмайдиган, бироқ асосий фаолиятдан олинган фойдани аниқлашда ҳисобга олинадиган давр харажатлари учга бўлинади:
- маҳсулотни сотиш харажатлари;
- бошқарув харажатлари;
- бошқа операцион харажатлар.
www.themegallery.com
3. МОЛИЯВИЙ ХАРАЖАТЛАР:
Корхонанинг умумхужалик фаолиятидан олинган фойдасини аниклашда хисобга олинадиган молиявий фаолият бўйича харажатлар:
- фоизлар бўйича тўловлар;
- мол-мулкни узоқ муддатли ижарага (лизингга) олиш тўловлари;
- хорижий валюта билан операция бўйича салбий курс тафовутлари;
- ўз қимматли қоғозларини чиқариш ва тарқатиш билан боғлиқ харажатлар;
- қимматли қоғозларга қўйилган маблағларни қайта баҳолаш;
- молиявий фаолиятга оид бошқа харажатлар.
www.themegallery.com
4. ФАВҚУЛОДДА ЗАРАРЛАР :
Корхонанинг одатдаги фаолиятига мос келмайдиган, бир неча йиллар давомида такрорланиб турмайдиган ва корхонаси бошлиқларининг (мулк эгасининг) қабул қилган бошқарув қарорларига боғлиқ булмаган ҳолда вужудга келадиган воқеалар ва ҳодисалар (сув тошқини, ёнғин, жала, дўл каби табиий офатлар ва мамлакат қонунчилигида ўзгаришлар) натижасида кўрилган зарарлар ФАВҚУЛОДДА ЗАРАРЛАР деб аталади.
Рақобатлашган бозорда умумий даромад фирма томонидан маълум миқдордаги неъматни сотишдан олган даромадига тенг, яъни умумий даромад сотилган маҳсулот миқдорини унинг нархига кўпайтмасига тенг:
TR=P*Q
бу ерда (ТR) ёки R- умумий даромад; (P) - нарх; (Q) - сотилган неъмат миқдори.
Умуман олганда, даромад сотилган маҳсулот миқдорига боғлиқ бўлганлиги учун, у R(Q) кўринишида ёзилади. Ўртача даромад - сотилган бир бирлик маҳсулотга тўғри келадиган даромаддир ва у қуйидагича аниқланади:
Чекли даромад (MR) - бу қўшимча бир бирлик неъматни сотиш натижасида умумий даромаднинг ўсган қисми , яъни: Демак, рақаобатлашган бозорда талаб чизиғи ўртача ва чекли даромадлар чизиғи билан ифодаланади.
