R. RAJABOV
boMgan ilk davrda nutqning paydo boMishi) bo‘ldi. Tabiiy va aniq fan
larning em pirik asoslarini yaratilishi, sug‘orish tizim ining yaratilishi va
boshqarilishi, m etall quyishni rivojlantirish, dengiz kemalarini qurish,
dengiz sayohatlariga chiqish, hunarlam i rivojlantirishga imkon yaratdi.
Quyosh taqvim i, suv va quyosh soatlari yaratildi. M atem atika, anatom i-
ya, qurilish va dehqonchilik fanlari asoslari qo ‘yildi. 0 ‘quv yurtlari pay
do bo‘ldi.
Jam iyatda yuqorida aytilgan o ‘zgarishlarning oqibatlari va shart-
sharoitlari, bu jam oatchilik kishanlari va bir tekisdagi taqsim ot, oMchov
m e’yorlaridan o ‘zini holi qilgan insonning o ‘zida yuz bergan o ‘zgarish-
larda edi. Bilim, m alaka, iroda, m uloqotning kuchayishi, shaharlarda bi-
lim-malakalar, m ahsulotlar bilan ayirboshlashning kuchayishi shaxsning
yutuq va boyligi uchun asos, faol elitaning ajralib chiqishiga olib kel
di. Progressning o ‘z ham jam oatchilari, boshqa urug‘-qabilalam i talash,
zo‘ravonlikning eng q o ‘pol shakllaridan foydalanish asosida yuz berishi
hatto qo‘pol shaklda boMsa ham progress edi.
Bu davm ing olam shum ul voqeasi lokal sivilizatsiyalar m arkazlarida
shaharlam ing paydo boMishi b o ‘ldi. Shaharlam ing paydo boMishi bilan
sivilizatsiya tarixida urbanizatsiya jarayoni boshlanib, bu jarayon hozir-
gacha uzluksiz davom etib kelmoqda. U rbanizatsiyaning shart-sharoitla-
ri, aholi soni va zichligining o ‘sishi, hunarlar va qurilishning rivojlanishi,
paydo boMgan davlatlam i m a’muriy m arkazlarini shakllanishi v a tashqi
hujum dan him oya qilish uchun ularni m ustahkam lash zaruriyati edi.Yirik
shaharlarga o ‘n mingab aholi kelib o ‘rnashdi. M isol uchun, M oxenjo-D a-
ro (Hindiston) 2,5 km 2 maydonni egalladi va 100 m ing kishigacha aho-
liga ega edi. U m ustahkam langan q al’a va quyi shaharga boMingan edi.
Shahar g ‘alla ombori, suv ta’minoti tizimi v a kanalizatsiya, ham m om ga
ega edi. Shaharlarda haddan tashqari aholining to ‘planishi hunarlar, ayir
boshlashning rivojlanishi, shahar m adaniyatining shakllanishiga turtki
berdi.
Shaharlarda odam lam ing to ‘planishi odam lar o ‘rtasida muloqotni
kuchaytirdi. Shahar turli kasb egalari guj boMib yashaydigan, hunarman-
dchilik-savdo m arkazi, fan-m adaniyat o ‘chogM va boshqaruv markazi
sifatida insoniyat sivilizatsiyasining keyingi taraqqiyotiga hayotbaxsh
ta ’sir qilgan noyob hodisa boMdi.
Shunday qilib, je z asri sivilizatsiyasi davrida jam iyat piram idasining
barcha qavat va xonalari o'zlashtirilgan edi. M oddiy ne’matlar, iqtisodiy
Do'stlaringiz bilan baham: