R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

Tokning tuzilishi va rivojlanishi. Tok yer osti va yer usti 
qismidan tuzilgan. U vegetativ va generativ organlardan tashkil 
topadi. Vegetativ organlariga: ildiz, zang va barglari; generativ 
organlariga esa to‘pgul, gullar, shingil, g‘ujum va urug‘lar ki-
radi.
Ildizi. Tok ildizlarining morfologik tuzilishi ma’lum darajada 
uning ko‘payish usullariga bog‘liq. Tabiiy sharoitda tok urug‘dan 
ko‘karadi. Seleksiya ishlarida yangi navlar yetishtirishda ham 
tok urug‘idan ko‘paytiriladi. O‘zbekiston tuproq-iqlim sharoi-
tida tok asosan qalamchalardan, payvand qilingan ko‘chatlardan 
hamda parhish qilib vegetativ yo‘l bilan ko‘paytiriladi. Urug‘dan 
ko‘paytirishda urug‘ning dastlabki ildizchasidan o‘q ildiz hosil 
bo‘ladi. Bir kundan keyin ildiz shoxlaydi. Bir yil mobaynida 

---

116
tokning urug‘ ko‘chatidan 1 m yoki undan chuqurroq kirib bora-
digan baquvvat ildiz tizimi hosil bo‘ladi.
Ildiz 3 guruhga bo‘linadi:
1. Yuza, ya’ni shudring shimuvchi ildizlar – yer ostki massasi-
ning eng yuqori qismida hosil bo‘ladi.
2. Asosiy, y’ani bosh ildizlar. Ular yer osti massasining pastki 
tomonidan o‘sib chiqadi va tuproqqa chuqur kirib boradi.
3. Yon ildizlar – yer ostki tanasining o‘rta qismidan o‘sib 
chiqadi.
35-rasm. Tok tuzilishi: 1 – yer ostki qismi; 2 – yer ustki qismi.
Ildizlar uzunasiga 8–10 sm gacha o‘sib shoxlay boshlay-
di. Bir yil mobaynida 6 yoki undan ko‘proq tartibda ildizlar 
chiqadi. Katta tuplarning ildizi tuproqqa 6–8 m gacha kirib 
boradi, ildiz tizimining tarqalish radiusi 3–4 m va undan or-
tiq bo‘ladi. Asosiy ildizlarda zaxira oziq moddalar to‘planadi. 
Yon ildizlar asosan tuproqdagi suv va erit malarni so‘rib oladi. 
O‘tkazuvchi zona so‘rish zonasidan ildizning asosigacha davom 

---

117
etadi. Tokning butun umri davomida tuproqning yangi-yangi 
qismlariga kirib boruvchi ildiz hosil qiladi. Bir vaqtning o‘zida 
eski ildizlar nobud bo‘la boshlaydi, katta asosiy ildizlar uzoq 
yashaydi. Tokning ildizlari regenerativ tanlash xususiyatiga va 
yosh ildizlar esa katta so‘rish kuchiga ega.