R. M. Xudayqulov aloqa yo„llari, undagi xizmat qiluvchi inshootlar

Nazorat savollari: 
 
 
1.
Yo„llardagi harakat vositalari va yo„lovchilarga xizmat ko„rsatish nimadan 
iborat?
2.
Yuk tashish va yo„lovchi tashishga xizmat ko„rsatish inshootlari haqida 
nima bilasiz? 
3.
Avtostantsiya, avtovokzal va avtobus to„xtash joylari haqida tushuncha 
bering?
4.
Harakat ishtirokchilariga va texnik vositalarga xizmat ko„rsatish haqida 
ma‟lumot bering?
5.
YHX hizmati haqida nima bilasiz?
11-Bob. Avtomobil yo„llarida harakat xavfsizligini ta‟minlash 
11.1. Yo„lda harakatni tashkil qilish va xavfsizlikni ta‟minlash 
 
Tayanch so„zlari: 
yo‘lda harakat, tashkil qilish, xavfsizlik, texnik vositalar, 
yo‘l belgilari, yo‘l belgi chiziqlari, yo‘naltiruvchi qurilmalar, yo‘l to‘siqlari, 
yo‘llarni yoritish, svetoforlar.
Avtomobil yo„llarida harakat tartibsiz ravishda vujudga keladi. Har bir 
haydovchi o„ziga qulay harakat rejimini tanlaydi hamda o„zi tanlagan harakat 
rejimini boshqa harakat qatnashchilariga ta‟siri bilan hisoblashmaydi. Shuningdek, 
turli rusumli avtomobillarning har xil dinamik sifati harakat rejimiga ta‟sir qilishi 
muqarrar. Yo„l harakatida avtomobillarning o„zaro ta‟siri harakat miqdori qancha 
ko„p bo„lsa, shuncha orta boradi.
Yo„l harakatini tashkil etish – transport vositalari oqimini maksimal darajada 
yo„lning geometrik o„lcham imkoniyatlaridan foydalanib, uning har xil 
bo„laklarida xavfsiz harakat rejimini va yuqori o„tkazish qobiliyatini ta‟minlashga 

---

125 
qaratilgan tadbirlar tizimidan iborat. Yo„l harakatini tashkil etish tamoyillari
transport oqimini to„g‟ri yo„naltirishga, kerak hollarda ularni tezliklar bo„yicha 
guruhlarga ajratishga, har bir yo„l bo„lagi uchun ratsional tezliklarni belgilashga, 
haydovchilarga o„z vaqtida harakat marshruti va yo„l sharoiti to„g‟risida axborot 
berishga qaratilgan. 
Harakatni tashkil etishni takomillashtirish progressiv boshqarish (harakatni 
boshqarishning avtomatik tizimi; svetofor ob‟ektlarini “yashil to„lqin”, “yashil 
ko„cha” tizimi usulida ishlashi; tezlashuvchi – sekinlashuvchi, revirsiv, rezerv 
polosalardan foydalanish, ba‟zi bir ko„chalarni bir tomonlama harakatga o„tkazish 
va h.k.) chorrahalarni har xil sathda o„tkazish, shuningdek transport vositalarining 
harakat marshrutini ratsional ravishda tanlash yordamida erishiladi. Yo„l harakatini 
tashkil etishda EHM yordamida avtobus va trolleybus, shuningdek, yalpi yuk 
tashuvchi avtomobillarning optimal harakatlanish grafigini to„g‟ri tuzish katta 
ahamiyatga ega. Tig‟iz soatlarda harakatni tashkil etish maqsadida asosiy 
magistralning tirband yo„l bo„laklaridagi transport oqimining harakatini aylanma 
yo„llar orqali o„tkazishga intiniladi. Harakatlanish tartibini oshirish uchun 
avtomobil va avtobuslarga ikki tomonlama radio aloqa o„rnatiladi. Bu esa harakat 
gradientini yo„lda nazarot qilish imkonini beradi. Yo„l harakatini tashkil etishda 
quyidagi hujjatlarning ahamiyati kattadir: “Yo„l harakati xavfsizligi to„g‟risida”gi 
O„zbekiston Respublikasining qonuni; yo„l harakati qoidasi; transport 
vositalarining konstruktiv xavfsizlik me‟yorlari; yo„l va ko„chalar uchun qurilish 
me‟yorlari va qoidalari. Shuningdek, harakat xavfsizligi bo„yicha soha me‟yoriy 
hujjatlari. 
Yuqoridagilardan kelib chiqib, yo„l harakatini tashkil qilishning asosiy 
maqsadi deb har xil transport vositalarini yuqori tezlik bilan yo„lning turli 
bo„lagidan yilning har qanday ob-havo sharoitlarida xavfsiz o„tkazish tushuniladi.
Harakatni tashkil etishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
-
transport vositalarining harakat tartibini belgilash va ta‟minlash; 

---

126 
-
avtomobillarning yuqori samaradorlik bilan ishlashini har qanday ob-havo 
sharoitida ta‟minlash va eng yaxshi yo„l sharoitlarini vujudga keltirish; 
-
harakat xavfsizligini yo„lning har qanday bo„lagida va turli ob-havo 
sharoitlarida ta‟minlash; 
-
atrof - muhitni bulg‟atmaslik; 
-
transport vositalarining va yo„l inshootlarining tez ishdan chiqmasligini 
ta‟minlash. 
Harakatni tashkil qilish bo„yicha qo„yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli 
bajarish uchun turli vazirliklar, korporatsiyalar, kontsernlar, uyushmalar va 
hokimiyatlar darajasida keng ko„lamli faol ishlar olib borilishi zarur. Harakatni 
tashkil qilishdagi echiladigan masalalar ko„lamiga qarab, ularni uch darajaga 
bo„lish mumkin: 
1.
Davlat ahamiyatidagi daraja.
2.
Vazirliklar darajisi.
3.
 
Muhandis xizmati darajasi.