R. M. Xudayqulov aloqa yo„llari, undagi xizmat qiluvchi inshootlar

Nazorat savollari: 
 
1.
Dengiz va daryo suv yo„llari qanday ahamiyatga ega?
2.
Portlar haqida qanday tushunchaga egasiz?
 
3.
Kemalar tavsifi haqida qanday fikrga egasiz?
 
4.
O„zbekistonda qancha suv yo„llari mavjud?
 
5.
O„zbekistonda qanday daryo portlari bor?
 
 
5-Bob. Havo yo„llari 
 
5.1. O„zbekiston havo yo„llari tarmog‟i 
 
Tayanch so„zlari:
havo yo‘llari, aeroportlar, xizmat mintaqasi, uchish 
tasmasi, aerodromlar, elementlar.
 
1992 yil 28 yanvar - "O„zbekiston havo yo„llari" Milliy aviakompaniyasi 
tashkil topgan kun.
Hozirgi kunda zamonaviy havo kemalari bilan ta‟minlangan “O„zbekiston 
havo yo„llari” dunyoning 25 dan ortiq mamlakatiga parvozlarni amalga 
oshirmoqda, yiliga 75 ming tranzit yo„nalishning havo harakatini boshqarmoqda, 

---

41 
shuningdek, aviakompaniyamiz tarkibida faoliyat ko„rsatayotgan, so„nggi avlod 
aviatsiya texnikasiga texnik xizmat ko„rsatish va ularni ta‟mirlash bo„yicha 
Markaziy Osiyo mintaqasida yagona bo„lgan markazning xizmatlaridan keng 
foydalanayotgan 320 ta xorijiy aviakompaniya samolyotlariga aeronavigatsiya 
xizmati ko„rsatmoqda. 
Mamlakatimizning barcha aeroportlari jahon andozalari darajasida 
modernizatsiya qilindi. Faqat 2011 yilning o„zida 2 million 300 ming nafar 
yo„lovchi va salkam 50 ming tonna yuk belgilangan manzillarga etkazilgani Milliy 
aviakompaniyamiz qo„lga kiritayotgan yutuqlardan yaqqol dalolat beradi. 
“Navoiy” xalqaro aeroporti negizida tashkil etilgan va zamonaviy 
aeronavigatsiya uskunalari bilan jihozlangan Xalqaro intermodal logistika markazi, 
ob-havo sharoiti qanday bo„lishidan qat‟iynazar, barcha turdagi avialaynerlarni 
qabul qilish imkoniga egadir 5.1-rasm.
5.1-rasm. Navoiy aeroporti orqali tashkil qilingan avialiniyalar 
O„zbekistonda 150000 km dan ortiq havo yo„llari mavjud. Havo transporti 
texnik jixozlari asosiy elementlariga uchish apparatlari (samolyot va vertolyotlar), 
aeroportlar, samolyot remonti zavodlari va boshqalar kiradi 5.2-rasm. 

---

42 
5.2-rasm. O„zbekiston havo yo„llari milliy aviakompaniyasi avialiniyalari 
Uchish apparatlari havo transportining asosiy aktiv birligidir. Ular o„z 
vazifalariga kura yo„lovchilar tashuvchi, yuk tashuvchi, yuk va yo„lovchilarni 
birga tashuvchi, maxsus ishlarni bajaruvchi (masalan, qishlok ho„jaligiga xizmat 
qiluvchi, sanitariya, aerofotosnimka ishlarini bajaruvchi), sport va o„quv-
trenirovka samolyotlari va vertolyotlariga bo„linadi. 
Uchish masofalari, yo„lovchilar sig‟imi va yuk ko„tara olishiga qarab, 
yo„lovchilar tashuvchi samolyotlar magistral va mahalliy havo trassalarida 
uchuvchi samolyotlarga bo„linadi 5.1 jadval. 
5.1-jadval. 
Samolyot va 
vertolyotlar 
turlari 
Yo„lovchi 
joylari soni 
Yuk 
ko„tara 
olishi, t 
Ko„tarilish 
maksimal 
og‟irligi,t 
Uchish 
tezligi, km/s 
Qo„nmasdan 
ucha olish 
masofasi,
km 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Magistral trassalarda uchuvchi samolyotlar 
TU-154 
158-164 
18,0 
90,0 
900-1000 
7000 
IL-62 
186-198 
23,0 
165,0 
900-1000 
9000-11000 
Maxalliy trassalarda uchuvchi samolyotlar 
AN-24 
50 
5,7 
21,0 
450-500 
1900 
YAK-40 
24-30 
2,28 
13,7 
550-600 
500 

---

43 
Vertolyotlar 
MI-6 
80 
5-8 
39,0 
250 
620 
MI-8 
28 
3-4 
12,0 
225 
425 
MI-10 
28 
8-12 
12,0 
180 
500 
Maksimal kutarila olish og‟irliklariga qarab samolyot va vertolyotlar to„rtta 
sinfga bo„linadi.
Maksimal ko„tarila olish og‟irligi bo„yicha samolyotlar va vertolyotlar sinfi 
5.2-jadval.
5.2-jadval. 
Maksimal ko„tarila olish og‟irligi 
Samolyotlar 
Vertolyotlar 
I sinf 
50 t dan ortiq 
10 t dan ortiq 
II sinf 
20-50 t 
5-10 t 
III sinf 
10-20 t 
2-5 t 
IV sinf 
1 t gacha 
2 t gacha