R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

«Har kim erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega. Hech kim
qonunga asoslanmagan holda hibsga olinishi yoki qamoqda
saqlanishi mumkin emas».
Fuqarolarni erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqi Konstitu­
tsiyaviy huquq sifatida insonlarning tu g ‘ilishi bilan q o ‘lga 
kiritilib, o ‘z ixtiyori bo‘yicha harakat qilishi, boshqalarning 
shaxsiy erkinligi va daxlsizligiga ziyon yetmaydigan tarzda 
harak at qilishi lozim. Hech kim insonga qonunda nazarda 
tutilmagan y o ila r orqali ta ’sir ko‘rsatishi mumkin emas. Shaxs­
ning erk in ligi ja m iy a td a g i axloq m e’y o rla ri d o irasid an
chiqmasligi va qonun asosida boiishi kerak. Fuqarolarni erkin­
lik va shaxsiy daxlsizlik huquqi 0 ‘zbekiston Respublikasi 
jinoyat qonunchiligi va boshqa muhofaza choralari nazarda 
tutilgan qonunlar bilan himoya qilinadi.
0 ‘zbekiston Respublikasida ham sud-huquq tizimini isloh 
qilish davomida Prezidentimiz ta ’kidlaganlaridek «Sud-huquq 
tizimi qurilishining mutlaqo yangi Konsepsiyasi amalda joriy 
etildi» ham da «Jinoiy va protsessual qonunchiligim izning
99

---

dastlabki tergov va sudgacha b o ‘lgan jarayon ustidan sud 
nazoratini kuchaytirish bilan bog‘liq ayrim qoidalarini qaytadan 
ko‘rib chiqish zarurati vujudga keldi»40.
Sud-huquq tizim ini liberallashtirish davom ida jin o y at 
qonunchiligimizdagi jinoyatlar tasnifl qaytadan ko‘rib chiqildi 
va ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatlar ko‘lami kengay- 
tirildi. «Natijada jazoni manzil koloniyalarda o‘tayotgan shaxs­
larning ulushi qam oqda saqlanayotganlar soniga nisbatan 
ancha ko‘paydi. Y a’ni, 1990- yilda manzil koloniyalarda jazoni 
o‘tayotgan shaxslar mahbuslarning umumiy soniga nisbatan 7 
foiz bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunda bu raqam 21 foizni tashkil 
etmoqda. Hozirgi vaqtda 0 ‘zbekistonda har 100 ming aholiga 
nisbatan qam oqdagilar soni 158 kishini tashkil etadi. Ayni 
paytda ushbu ko‘rsatkich, masalan, AQShda 715, Rossiyada 
584, U krainada 416, Qozog‘istonda 386, Qirg‘izistonda 390, 
Estoniyada 339 kishidan iborat»41.
Shaxsiy erkinlik va daxlsizlik to ‘g‘risidagi Konstitutsiyaviy 
normalar jinoyat-protsessual qonunchiligida rivojlantiriladi va 
toldiriladi. M asalan, Jinoyat-protsessual kodeksining 18- 
moddasi 2-qismida: «Hech kim sud qaroriga asoslanmay yoki 
prokuror sanksiyasisiz hibsga olinishi yoki qamoqda saqlanishi 
mumkin emas»42, deb belgilangan. Uning 3-qismida esa sudya 
va prokuror qonunga xilof ravishda ozodlikdan mahrum etilgan 
yoki qonun yoxud sud hukmida nazarda tutilganidan ortiq 
muddat hibsda ushlab turilgan yoki qamoqda saqlangan har 
qanday shaxsni darhol ozod qilinishi shartligi q a t’iy belgilangan. 
Ushbu moddaning 4-qismida fuqarolarning shaxsiy hayoti, u- 
larning turarjoylari daxlsizligi, o ‘zaro yozishmalari, telegraf 
aloqalari va telefon orqali so‘zlashuvlarining sir saqlanishi 
qonun bilan him oyalanishi haqidagi norm a m ustahkam lab 
q o ‘yilgan.
Jinoyat-protsessual kodeksining 220-moddasiga binoan, 
ushlab turish jinoyatni sodir etishda gumon qilinayotgan shaxsni