Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Kvazimonoxromatik (optik) pirometrlar 
Optik pirometrlarning ishlash prinsipi temperaturasi o‘lchanayotgan jismning 
nurlanish ravshanligini etalon jismlarining monoxromatik nurlanish ravshanligi 
bilan solishtirishga asoslangan. Etalon jism sifatida, odatda, nurlanish ravshanligi 
rostlanadigan cho‘g‘lanish lampasining tolasidan foydalaniladi. Bu gruppadagi 
keng tarqalgan asboblardan biri — cho‘g‘lanish tolasi yo‘qolib ketadigan 
monoxromatik optik pirometrdir. Bu asbobning prinsipial sxemasi 10.1-rasmda 
keltirilgan. Qizdirilgan jismning nurlanish oqimi ob’yektiv 1 orqali yig‘iladi va 
pirometrik lampa 2 ning toza yuzasiga proyeksiyalanadi. Okulyar 3 yordamida 
obyektning tasviri bilan kesishgan lampa tolasining tasviri kuzatiladi. Lampa tolasi 
ta’minlash manbai YE ning o‘zgarmas tokidan cho‘g‘lanadi. Manbaning 
kuchlanishini reostat R yordamida sekin-asta rostlash yo‘li bilan obyekt va tola 
ravshanliklari tenglashguncha oshirib boriladi. Shu payt obyekt tasviri bilan 
kesishgan tolaning qismi rasmda ko‘rsatilganidek, yo‘qolib ketadi. Ravshanliklari 
tenglashgandan so‘ng tok kuchini yoki lampa kuchlanishini o‘lchaydigan asbob 
bilan pirometr ko‘rsatishlari hisoblanadi. 
Optik pirometrlarning temperaturasini o‘lchash diapazoni 800°С dan 10000°С 
gacha. Yo‘l qo‘yiladigan asosiy xatoliklar chegarasi ±1,5% dan oshmaydi. Optik 
pirometr ko‘chma asbobdir. U bilan uzluksiz o‘lchash va temperaturani qayd qilish 
mumkin emas. 
Bunday pirometrdan farqli o‘laroq, fotoelementli pirometrlar (fotoelektr 
pirometrlar) ko‘rsatishlarni yozib olish va ularni masofaga uzatish imkoniga ega. 
Bu asboblardan tez o‘tadigan protsesslardagi temperaturani o‘lchashda 
foydalaniladi. 
Fotoelektr pirometrlarning ishlash prinsipi fotoelementning fototokni 
o‘zgartirish xususiyatiga asoslangan. Fototok tushayotgan yorug‘lik oqimi 
intensivligiga bog‘liq bo‘lib, uning kuchi quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: 
n
T
I



(10.6) 

---

60 
bu yerda a— asbobning sezgirligiga bog‘liq bo‘lgan asbob doimiysi; n — 
asbobning spektr xarakteristikasiga bog‘liq bo‘lgan asbob doimiysi; T— fizik 
jicmning temperaturasi.