Qarshi muhandislik iqtisodiyot

8.13-rasm. Muvozanatlashtirilgan avtomatik electron ko‘prikning prinsipial 
sxemasi. 
R
1
, 
R
2
, 
R
3
—ko‘prik sxemasining qarshiliklari: R6 — tok cheklovchi ballast 
qarshilik; Rt — qarshilik termometri; Rl—liniya qarshiligini rostlovchi qarshilik; 
EK— elektron kuchaytirgich; RD—asinxron kondensatorli reversiv dvigatel; SD— 
diagramma lentasini siljituvchi sinxron dvigatel. 

---

56 
Ko‘prik o‘lchash sxemasidagi barcha qarshiliklar manganin simdan 
tayyorlanadi. 8.13-rasmdan ko‘rinib turibdiki, qarshilik termometri uch simli ulash 
sxemasi usulida ulangan. Bu holda termometrni ko‘prik bilan ulaydigan simlarning 
karshiligi ko‘prikning Rt va R1, yelkalariga taqsimlanadi. Shyning uchun atrof 
muhit temperaturasining o‘zgarishi natijasida, ulangan simlar qarshiligining 
o‘zgarishi sababli hosil bo‘lgan xato miqdori kamayadi. Termometr qarshiligi Rt, 
ning o‘zgarishi natijasida ko‘prik sxemasining muvozanati yo‘qoladi, a va b 
cho‘qqilardan kuchaytirgichning kirish qismiga nobalans kuchlanish keladi. 
Kuchaytirgich bu kuchlanishni reversiv dvigatel ishga tushguncha kuchaytiradi. 
Dvigatelning chiqish vali reoxord sirpang‘ichi va karetka bilan kinematik 
bog‘langanligi uchun bu val ularni noballast kuchlanish kamayib nolga teng 
bo‘lguncha siljitadi. Ko‘prik sxema muvozanat holatiga kelganda, reversiv 
dvigatelning rotori to‘xtaydi, reoxord sirpang‘ichi esa ko‘rsatkichli karetka bilan 
birga o‘lchanayotgan termometr qarshiligiga teng holatni egallaydi. 
O‘zgarmas tok manbaidan ishlaydigan muvozanatlashtirilgan ko‘prikning 
o‘lchash sxemasi ham yuqoridagiga o‘xshash, faqat uning elektron kuchaytirgichi 
tebranish o‘zgartgichi bilan ta’minlangan. Shuning uchun uning kuchaytirish uzeli 
potensiometrnikiga o‘xshash. 
Muvozanatlashtirilgan avtomatik ko‘priklar quyidagi afzalliklarga ega: 1) 
ko‘prikning ko‘rsatishi ta’minlash kuchlanishiga bog‘liq emas; 2) asbobning 
ko‘rsatishi temperatura o‘zgarishi bilan chiziqli bog‘langan; 3) o‘lchashlar 
(ko‘prikni muvozanatlashtirish) avtomatik amalga oshiriladi; 4) ulashning uch 
simli sxemasi ulash simlari qarshiligini o‘zgartirishdan hosil bo‘lgan 
ko‘rsatishlardagi xatoligini keskin kamaytirish yoki xato yo‘qotish imkonini 
beradi. 
Kamchiliklariga quyidagilar kiradi: 1) sxemada muvozanatlashtirish uchun 
qurilmaning zarurligi; 2) kichik qarshiliklarni o‘lchash qiyinligi yoki mutlaqo 
mumkin emasligi.