Pul bozorida muozanat pulning qadrsizlanishi

3. Pulga talabning keynscha nazariyasi.
Pulga talabning Keyns nazariyasi, likvidlilikning afzalligi nazariyasi, pulni nakd ko`rinishda saklashga kishilarni undovchi uch sababni ajratib ko`rsatadi:
transaktsion sabab (joriy bitimlar uchun nakd pulga talab);

extiyotkorlik sababli (ko`zda tutilmagan xolatlar uchun ma`lum mikdorda nakd pullarni saklash);

spekulyativ sabab (foyda olish maksadida kimmatli kogozlar sotib olish uchun pulga talab).

Spekulyativ sabab foiz stavkasi bilan obligatsiyalar kursi o`rtasidagi teskari bogliklikka asoslanadi. Agar foiz stavkasi ko`tarilsa, obligatsiyalar baxosi pasayadi, ularga talab esa oshadi. Bu esa o`z navbatida, nakd pul zaxiralarining kiskarishiga xamda nakd pullarga talabning pasayishiga olib keladi.

Pul likvidlilik xususiyatiga ega bo`lganligi uchun xam axoli uni saklashni afzal biladi. Likvidlilikning afzalligi nazariyasi ko`rsatadiki pulga bo`lgan talab mikdori foiz stavkasiga boglik. Foiz stavkasi nakd pul vositalarini ko`lda ushlab turishning mukobil xarajatlari mikdorini, ya`ni, siz foiz olib kelmaydigan nakd pullarni ko`lda ushlab turgan sharoitda yo`kotadigan pul mikdorini bildiradi. Nonning narxi non talabi mikdoriga ta`sir kilganidek, nakd pullarni ko`lda ushlab turish mikdori xam pul zaxiralariga talab mikdoriga ta`sir ko`rsatadi. SHuning uchun foiz stavkasi oshganda, insonlar boyliklarini nakd pul shaklida kamrok ushlab turishga xarakat kiladi.

Nazariy jihatdan inflyasiyaga taklif, talab va import omillari guruhi ta’sir qiladi. Hammaga ma’lumki, inflyasiya bu umumiy iste’mol mahsulotlari va xizmatlar narxlari oshishi. Agar ishlab chiqarish xarajatlari oshsa, mahsulotlar narxi oshadi va bu taklif inflyasiyasini keltirib chiqaradi. Boshqa tarafdan, aholi daromadlarining oshishi bozordagi mahsulot va xizmatlarga talabni oshiradi, bu esa talab inflyasiyasiga sabab bo‘ladi. Undan tashqari, milliy valyutaning qadrsizlanishi import qilinadigan iste’mol tovarlari narxining oshishiga sabab bo‘ladi va bu import inflyasiyasini keltirib chiqaradi. O‘zbekiston sharoitida har uch omil guruhi inflyasiya darajasiga o‘z ta’sirini ko‘rsatib kelmoqda. Lekin alohida omillar guruhining sof ta’sir kuchi haqida tahlilchilarning fikrlari turli xil.

Koronavirus pandemiyasi muammosi paydo bo‘lishidan oldin taklif omillari ichida oxirgi yillardagi soliq siyosati, xususan qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchi tadbirkorlik sub’yektlarining qamrovi kengayganini alohida aytish mumkin. Bu o‘z navbatida, mahsulotlar narxi oshishiga olib keldi. Boshqa tomondan, narxlar davlat tomonidan tartibga solinadigan tovar va xizmatlarning ko‘pchiligi uchun bozor narx shakllanish tizimiga o‘tildi. Bu tovar va xizmatlar uchun bozor narxlari ancha balandligi sababli iqtisodiyotdagi umumiy narxlar darajasida ta’sir ko‘rsatdi. Yaqinda Prezident ta’kidlagan davlat korxonalarining samarasiz ishlashi ham, bu korxonalar monopol statusga ega bo‘lgan sharoitda ularning mahsulot va xizmatlari narxi oshishga olib keladi va inflyasiyani keltirib chiqaradi.

Inflyasiyaga kreditlash ko‘lamining ta’siri katta, deb qarash keng tarqalgan. So‘nggi yillarda kreditlash ko‘lami oshgani rost. Jumladan, aholi uchun «Har bir oila tadbirkor» dasturi asosida kreditlar berilmoqda. Bu o‘z navbatida bozorda qo‘shimcha talab keltirib chiqarish orqali narxlarning oshishiga ta’sir ko‘rsatayotgan bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, davlat sektorida ish haqi o‘rtacha 30-40 foizga oshgani va daromad solig‘i tushirilgani ham bozordagi narxlarga o‘z ta’sirini ko‘rsatgan bo‘lishi mumkin.