Psixologiyada ólshew dástúrleriniń tariyxı

1. 5. Matematikalıq statistika
Izertlewlerde maǵlıwmatlardı qayta islew ushın eń áwele matematikalıq
statistikalıq analizlerden paydalanıladı. Matematikalıq statistika - gúzetiw hám izertlewlerde qolǵa kiritilgen maǵlıwmatlardı ǵalabalıq tosınarlı hádiyseń múmkinshiligıy modellerin qurıw maqsetinde analiz qılıw, túsindirme beriw hám belgilengenler qılıw metodların islep shıǵıwshı matematikanıń bir bólimi bolıp tabıladı. Matematikalıq statistikada boljawlardı tekseriwshi ulıwma teoriya hám konkret boljawlardı tekseriwge qaratılǵan metodlardıń úlken muǵdarı bar bolıp tabıladı. Zamanagóy matematikalıq statistikalıq analizlerde dawamıy statistikalıq analizlerin rawajlanıwda venger matematigi Abraham vald óziniń fundamental úlesin qosdı. Statistikanıń maǵlıwmatlardı dáslepki xarakteristikalaw hám induktiv statistikalıq metodları ámeldegi bolıp, olar alınǵan maǵlıwmatlardıń elementar hám empiric analizleri tiykarında alıp barıladı. Ol yamasa bul matematikalıq metodlar járdeminde, mısalı testler, shaxs turpayı shkalalar quramında bahlanadi. Bul metodlar arqalı qolǵa kirgizetuǵın nátiyjelerde matematikalıq statistikalıq analizler alıp barıladı. Nátiyjede shala ballar matematikalıq statistikalıq ishlov berilgach, analiz etiwge hám qóllawǵa jaramlı esaplanadı.
Matematikalıq statistikalıq usıllardıń qollanılıwı maydanınan tómendegi ámeliy
mısallardı kórip shıǵamız : mısal ushın, mektep oqıwshılarınıń ekstroversiya,
introversiya, neyrotizm hám intellekt sıyaqlı parametrilari anıqlandi. Psixolognı bul ayrıqshalıqlar óz-ara bir-biri menen qanshellilik baylanıslılıǵı qızıqtirdi. Introvertlarning Ekstrovertlarga salıstırǵanda talayyin sanalı ekenligi tuwrıma? Bul jaǵdaydı teksermoqchi bolǵan psixolog introvert hám ekstrovertlarni eki gruppaǵa ajratdi. hám introvertlar toparın eksperimental gruppa etip belgiledi. Sebebi onıń sanalılıq tuwrısındaǵı shaması áyne sol gruppaǵa tiyisli edi. Ekstrovertlar toparın «eksperiment toparı» dıń maǵlıwmatların salıstırıwlaytuǵın «nazorat toparı» etip belgilendi. Hár bir gruppa nátiyjelerinde orta arifmetik baha bar bolıp tabıladı. Áne sol kórsetkishler óz-ara salıstırıwlanıw tiykarında gruppalardıń intellekt dárejesi qay-qaysısında dominantlik etiwi anıqlanadı. Yamasa kerisinshe, eń joqarıda IQ kórsetkishi hám eń tómen IQ kórsetkishleri eki gruppa etip alınadı hám olar quramındaǵı ekstrovert hám introvertlar esaplanadı. Matematikalıq statistika qızıqlı geyde bolsa, ájayıp jańalıqlar jaratılıwma múmkinshilik
beredi. Matematikalıq statistika tómendegi processlerde qollanıladı :
- izertlew nátiyjelerin ulıwmalastırıw ;
- alınǵan maǵlıwmatlar ortasında baylanıslılıq tabıw ;
- kisiler toparı ortasında ayırmashılıqlardı anıqlaw ;
-metodikalar hám metodlar tuwrılıǵın tastıyıqlaw ;
- statistikalıq boljawlar qılıw ;
- boljawlardı tastıyıqlaw yamasa biykarlaw etiw;
- principial jańa bilimlerdi tabıw ;
- nátiyjeli izertlewdi joybarlaw ;
-jańa metodikalar islep shıǵıw.
Psixologiyalıq izertlewlerde qolǵa kiritilgen maǵlıwmatlar, nátiyjeler statistikalıq
xarakterlenedi.