|
33. Sezgining asosiy xususiyatlari
Теварак-атрофдаги нарсалар хакида, товушлар ва ранглар, хидлар ва харорат, микдор ва бошқа куплаб нарсалар тугрисида биз сезги органлари туфайли биламиз. Сезги – бу оддий психик жараён булиб, у моддий оламдаги нарса ва ходисаларнинг айрим хусусиятларини, шунингдек, моддий кузготувчилар тегишли 38 рецепторларга бевосита таъсир этган такдирда организмда хосил буладиган ички холатларга айтилади. Материя бизнинг сезги органларимизга таъсир килиб сезги хосил килдиради. Сезги аъзолари ахборотни кабул килиб олади, саралайди, жамлайди ва мияга етказиб беради. Мия бундай ахборотни бенихоя катта ва туганмас окимини хар дакикада кабул килиб ва кайта ишлаб туради. Сезги аъзолари ташки оламнинг киши онгига кириб келадиган ягона йулларидир. Биз модданинг хеч кандай шаклини, харакатнинг хеч кандай шаклини сезгилардан бошқача йул билан била олмаймиз. Сезги аъзолари кишига теваракатрофдаги оламда мулжал олиш имконини беради. Агар киши барча сезги аъзоларидан махрум булиб колса борми, у узининг атрофида нималар юз бераётганини била олмас, атрофдаги одамлар билан муносабатга кириша олмас, овкатни кидириб топа олмас, хавф-хатардан кутилиб кола олмас эди. Сезгилар мохиятига кура объектив оламнинг субъектив сиймосидир. Лекин сезгиларнинг хосил булиши учун организм моддий кузготувчининг тегишли таъсирига берилиши кифоя килмайди, балки организмнинг узи хам кандайдир иш бажариши даркор. Бу иш ё факат ички жараёнлардан, ёки ташки харакатлардан иборат булиши мумкин. Лекин у хамиша булиши шарт. Сезгилар муайян пайт давомида рецепторга таъсир утказаётган кузготувчининг узига хос кувватини нерв жараёнлари кувватига айланиши жараёнида хосил булади.
34. Sezgi va uning asosiy vazifasi
Sezgi haqida tushuncha.Maʼlumki bizni oʼrab turgan tashqi olamdagi narsa va hodisalarni narsalarning rangi, taʼmi, hidi, qattiq yoki yumshoqligi, gʼadir-budur yoki tekisligi, harorat va boshqalar. Аna shu narsa va hodisalarning turli xil belgi, xususiyatlarini biz ham turlicha sezgi aʼzolarimiz orqali ongimizda aks ettiramiz. Tevarak-atrofimizdagi narsa va hodisalarning turli xil belgi hamda xususiyatlari har doim ham bizning sezgi aʼzolarimizga taʼsir etib turadi. Natijada bizda turli sezgilar hosil boʼladi. Chunonchi, nurlarning koʼzimizga taʼsir qilishi natijasida koʼrish sezgisi, har xil tezlik va kuchlanishdagi havo toʼlqinlarining qulogʼimizga taʼsir etishi natijasida eshitish sezgisi, nafas olish paytida havo bilan birga burun boʼshligʼiga kirgan har turli modda zarrachalarining taʼsiri natijasida hid sezgisi, biror narsani qoʼlimiz yoki badanimizga tegib taʼsir etish natijasida teri (taktil – biror narsaning terimizga tegishi) yoki bosim sezgisi va shu kabi sezgilar har doim hosil boʼladi. Sezgi bilish jarayonlari ichida oddiy psixologik jarayon boʼlib, tashqi olamdagi narsa va hodisalarni aks ettiradi. Tashqi olamdan kelayotgan qoʼzgʼatuvchilarning muayyan retseptorlarga bevosita taʼsir etish orqali ayrim belgi va xususiyatlarni va organizm ichki holatini aks ettiradi. Maʼlumki, insondan sezishning dastlabki bosqichi hissiy bilishdan boshlanib, keyinchalik u mantiqiy bilishga oʼtadi. Sezgi ham oddiy psixologik jarayon boʼlgani bilan uning yuzaga kelishi oʼz-oʼzidan hosil boʼlmaydi. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi: Sezgi aʼzolariga taʼsir etadigan narsa va hodisaning boʼlishi. Sezuvchi apparat, yaʼni analizatorning mavjud boʼlishi. Masalan, havoning sovuqligini, temirning qattiqligini, qorning yumshoqligi va boshqalarni sezamiz.Sezgi idrok bilan bogʼliq boʼladi, lekin narsa va hodisani idrok qilishdan oldin uni sezish lozim, shu bois sezgilar materiyaning sezgi aʼzolarimizga taʼsiri natijasidir. Sezgi axborotlarini qabul qilib, tanlab, toʼplab, har bir sekundda axborotlar oqimini qabul qilib va qayta ishlab miyaga yetkazib beradi. Natijada tevarak - atrofdagi tashqi olamni va organizm oʼz ichki holatini adekvat “mos” aks ettirishi hosil boʼladi. Sezgi aʼzolari tashqi olamning inson ongiga olib kiradigan yoʼllaridan biridir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
