|
5. Geometriyalıq figuralardıń maydanı haqqındaǵı túsiniklerdi
oqıtıw metodikası.
Maydan haqqında bilimler IV klass matematikasında «maydan», «maydan birlikleri» temasında úyreniledi. Biraq bul túsinikke tayarlıq jumısları I-II klasstan baslanadı.
Máselen, miynet sabaqlarında qaǵazdan maydanǵa iye bolǵan figuralardı qırqıp alıw, súwretlew óneri sabaqlarında ayırım figuralardı boyaw, boyawdıń kóp yamasa kem ketiwi nege baylanıslılıǵın bilip baradı. Súwret salıw menen bir figuranı jabıq sızıqlar menen shegaralaydı, boyawdıńdıń kóp yamasa kem ketkenligin biliw tiykarında maydanlardıń úlken, kishi, teń qatnaslar menen salıtırılıwın bilip aladı.
Geometriyalıq figuralarǵa tiyisli úshmúyeshlik, kıadrat, dóńgelek, tuwrı tórtmúyeshlik sıyaqlı figuralardı sızıp, onı qaǵazdan kesip aladı.
Miynet sabaqlarında da pishiw-tigiw jumısların orınlaǵanda kóp yamasa kem material ketkenligi menen maydan túsinigin baylanıstıradı.
1-2-klasslarda figuradaǵı shaxmaqlardı sanaw, shaxmaqlar boyınsha figura jasaw, figuralar qırqıw, ústine qoyıw jolı menen figuralardı salıstırıwǵa baylanıslı shınıǵıwlar beriledi.
«Figuralardıń maydanları» teması tómendegi reje tiykarında oqıtıladı:
1.Salıstırıw menen qaysı figura kóbirek orın iyelewin bilip alıw.
2.Birlik kvadrat járdeminde figuralar maydanınıń úlken, kishiligin biliw, kv. sm menen tanısıw.
3.kv. sm menen hár qıylı figuralar maydanların esaplaw, paletka.
4.Tuwrı tórtmúyeshliktiń maydanın kv. sm de esaplaw.
5.Tuwrı tórtmúyeshliktiń maydanın kv. dm de esaplaw.
6.Tuwrı tórtmúyeshliktiń maydanın kv. m de esaplaw.
Hár bir basqıshqa dara toqtalamız.
Figuralardıń maydanı haqqında ulıwma kóz-qaraslardı qáliplestiriwden aldın oqıwshılarda kesindilerdi salıstırıw, kesindiler hám kesindilerdiń uzınlıqlarına salıstırǵandı <,>,= qatnasları haqqında oqıwshılarda toplanǵan maǵlıwmatlardı eslew kerek. Ásirese ámeliy shınıǵıwlardan paydalanıw zárúr.
Bul jerde maydanlardı ólshew, ólshem birligin kiritiw zárúrligi kelip shıǵadı. Bunday maydanlardı ólshew usıllarınan ańsat figura maydanların teń kvadratlarǵa bóliw arqalı orınlanadı. Bul mısal tómendegishe orınlanadı. Bir oqıwshı 6 shaxmaǵı bar 4 qatardı, 2-oqıwshı 9 shaxmaǵı bar 3 qatardı dápterge sızadı. Qaysı oqıwshı kóbirek shaxmaqtı hám qansha kóp shaxmaqtı sızǵan?
9*3=27, 6*4=24, 27-24=3 sıyaqlı esaplaw orınlanadı.
Maydandı ólshew ushın maydan birligi –kvadrat santimetrdi kiritiwden baslaw kerek. Tárepiniń uzınlıǵı 1 sm, yamasa dápterge 2 shaxmaq uzınlıǵına teń bolǵan uzınlıq arqalı kvadrat sızdırıladı. Bul kvadrat ishinde 4 shaxmaq jaylasqan boladı. Sonnan keyin dápterdiń maydanın ólshewden baslaw kerek.
1) eni boyınsha 30, uzınlıǵı boyınsha 40 shaxmaq jaylasqan bolsa, 30*40=1200 shaxmaq. Hár tórtewi 1 kv.sm bolsa, 1200:4=300 kv.sm dep esaplaw múmkin.
2) eni 15 sm, uzınlıǵı 20 sm bolsa, 15*20=300 kv.sm
Endi oqıwshılarǵa eń ápiwayı figura –tuwrıtórtmúyeshliktiń maydanın tabıwdan ámeliy jumıstı baslaw kerek.
Endi kitaptıń eni 12 sm, uzınlıǵı 18 sm dep sızǵısh penen ólshew arqalı maydanın keltirip shıǵaradı. Maydanı 12*18=216 kv.sm.
Tuwrıtórtmúyeshlik maydanların esaplawdan basqa qálegen maydanlardı esaplawda paletkadan paydalanıwdı úyretiw zárúr. Paletka kvadratlarǵa bólingen plastinka bolıp esaplanadı. Miynet sabaqlarında bunday áspablardı jasatıw múmkin. Eń ańsatı, berilgen figuranı shaxmaq dápterge qoyıp sızıp alamız. Tolıq jaylasqan shaxmaqlar 52 bolsın. 52:4=13 kv.sm. Tolıq jaylaspaǵan shaxmaqlardı sanap, olardıń yarımın alamız. 24:2=12 shaxmaq. 12 shaxmaqtı kv.sm ge aylandıramız 12:4=3 kv.sm. Jámi 13+3=16 kv.sm.
Usıǵan uqsas kv.dm, kv.m sıyaqlı ólshem birliklerdi izbe-iz kiritiw múmkin. Oqıwshı bul maydanlar qanday ólshemge iye ekenlig haqqında kóz-qaras payda etiw ushın uzınlıqları 1 sm, 1 dm, 1m bolǵan kvadratlar sızdırıladı, ilajı bolsa olar qaǵazda sızdırılıp, kesip alınadı. mm li qaǵaz haqqında túsinik beriw kerek.
Endi ámeliy jumıs sıpatında taxta, stol h.t.basqalardıń eni hám uzınlıqların sm yamasa dm ólshem birliginde ólshep, olardı kóbeytiw tiykarında maydanların esaplap shıǵadı, sonday-aq dápter, kitap hám basqalardıń maydanların esaplaw óz betinshe jumıs sıpatında beriledi.
Endi wazıypa kv.dm di kv.sm ge, kv.sm dik kv.mm ge aylandırıw máselesi bolıp esaplanadı. Bunıń ushın tómendegi máselelerdi sheshiw múmkin.
1.Matematika sabaqlıǵı qabınıń uzınlıǵı hám enin sm lerde ólshew hám maydanın dm lerde ańlatıń.
2.Gazeta betiniń uzınlıǵı hám enin dm lerde ólshew hám maydanın sm lerde ańlatıw.
Sol sıyaqlı shınıǵıwlar tiykarında kishi birliklerdegi maydandı úlken birliktegi hám kerisinshe aylandırıwı, sol tiykarda maydan ólshem birlikleri kestesi haqqında túsinik beriledi.
Endi úlken maydanlardı ólshewge ótiledi. Onda klasstıń maydanı, jer uchastkası hám basqa maydanlar ólshep kórsetiledi.
6. Narx, baha birliklerin kiritiw metodikası.
Bul birliklerdi kiritiw ushın magazinlerdegi, bazarlardaǵı ámeliy sawdadan baslaw kerek. Swm, tiyin hám AQSh dolları haqqında túsinik beriw, olar arasındaǵı qatnastı 1,3,5,10,25,50,100,200,500 swmlar haqqında túsinik beriw kerek.
Bular arqalı sem`yadaǵı daramattı tejew (tejamkorlik), bazarda sawda etiw hám kelesi oqıtılatuǵın ekonomika pánine tiykar jaratıw bolıp esaplanadı. Házirgi waqıtta swm hám dollar arasındaǵı hár háptede bolatuǵın shamalıq qatnaslardı baqlap barıw wazıypa etip beriledi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
