Petrografiya” fanidan imtihon uchun nazorat savollari. 1) Dala shpatlari xaqida umumiy maʼlumotlar. Kaltsiy-natriyli (plagioklaz) dala shpatlari

9) Tog` jinslarining qanday kimyoviy komponentlari – petrogen komponentlar deb ataladi?

Tabiatda uchraydigan Mendeleyev davriy sistemasining 98 ta elementidan 12 tasi eng keng tarqalgan bo‘lib, aksariyat hollarda ular tog‘ jinslari massasining 99% ni tashkil qiladi. Bu elementlar: O, Si, Ti, Al, Mg, Fe, Ca, Na, K, P, H, C petrogenik (petro - tosh, gen - kelib chiqishi) deyiladi.

10) Аmfibollar guruhi minerallari umumiy tushuncha.
Amfibol atamasi yunoncha «amfibolos» - «noaniq», degan ma'noni anglatadi. Bu guruhga kiruvchi minerallar o'z kimyoviy tarkibi bo'yicha piroksenlarga yaqin turadi, lekin tarkibining murakkabligi va, eng asosiysi, tarkibida gidroksil guruhi, ba zan. F va Cl mavjudligi bilan ajralib turadi (2.10-jadval). Kristalloximik tuzilishiga ko'ra amfibollar murakkab va uzluksiz qo'sh zanjirli (lentali) kremnekislorod tetraedrlar guruhi metasilikatlaridir.
Amfibollar uchun yo'naltirilgan prizmatik kristallar mansubdir. Ajralish tekisliklari bo'yicha (110) yaxshi rivojlangan, ular bir birlari bilan 560 yoki 1240 burchak hosil qilib kesishadi va ushbu xususiyati tufayli piroksenlardan farq qiladi (100) bo'yicha oddiy, ba'zan, polisintetik qo'shaloqlar hosil qiladi. Optik o'qlar tekisligi (010) ga parallel joylashgan (ishqorli gillaridan tashqari).
Monoklin amfibollarda Ng tik kristallografik o'qlar bilan 00 dan 25-260 gacha burchak hosil qiladi (2.17-rasmga qarang). Amfibollar juda keng tarqalgan jins hosil qiluvchi minerallar hisoblanadi. Ular magmatik, metamorfik va turli metasomatik tog' jinslar tarkibida uchraydi.
Antofillit va boshqa Fe Mg amfibollar temir va magniyga boy jinslarni metamorfik va metasomatik o'zgarishlar natijasida paydo bo'ladi.
Bunday amfibollar ko'pincha piroksenlar, ba'zan olivinlar hisobiga hosil bo'ladi. Rogovaya obmanka va pargasit asosli o'rta va nordon tarkibli tog' jinslarga mansub. Amfibollar plagioklaz, rombik va monoklin piroksenlar, biotit, kvars, kaliyli dala shpatlari bilan birga uchraydi. Rogovaya obmanka undan tashqari, SaO ga boy bo'lgan metamorfik jinslarda ham hosil bo'ladi.
Gastingsit natriyga boy bo'lgan magmatik jinslarda, kersutit esa titanga boyigan ishqorli jinslarda uchraydi.
Oddiy rogovaya obmankalaming turlarida qo'sh nur sindirish kuchi 0,020 dan 0,025 gacha, gryunerit va bazaltik rogovaya obmankalarda bu qiymat yuqori (0,042-0,054 va 0,023-0,068).
Amfibollar — togʻ jinslari hosil qiladigan silikatlar sinfiga mansub minerallar guruhi. Magniy, temir, kalsiy, baʼzan alyuminiy va ishqorlarning kremniy-kislorodli bi-rikmasi. Umumiy formulasi. Monoklin va ahyon-ahyonda rombik singoniyali. A. ichki tuzilishi, fizik xususiyatlari va hosil boʻlish sharoitlari bilan boshqa silikatlardan farq qiladi. A. siyenitlar, dioritlar, gabbro-amfibolitlar, amfi-bolli slaneslar va boshqa tarkibiga kiradi. A. kimyoviy tarkibi jihatidan bir-biridan farq qiladi, lekin fizik xusu-siyatlari bilan oʻzaro oʻxshash. Qattiqligi 5-6,5. S.ogʻ. 2,8-3,6. Rangi minerallar tarkibidagi temir miqdoriga qarab, oq, sargʻimtir, yashil, qora va qoʻngʻir boʻladi. A. magmatik, metamorfik jinslarda, skarnlarda paydo boʻladi. A. vulkan lavalari tarkibida ham koʻp uchraydi. Umumiy miqdori Yer poʻstining qariyb 10% ini (massasi boʻyicha) tashkil qiladi. Ukra-ina, Uralda topilgan. A. Oʻzbekistonda juda keng tarqalgan (Olmaliq atroflari, Chatqol togʻlari, Oʻzbekistonning gʻarbidagi volfram, molibden konlari va boshqa joylarda). A.ning baʼzi xillari, jumladan, amfibol-asbestning mayin, egiluvchan tolalaridan oʻtga va kislotaga chidamli materiallar tayyorlanadi.