P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

n iy a t

  deb  ataladi.  Shuning  bilan  birga, 

ancha  vaqtdan  soMig boMsa  ham,  lekin  maMum  vaqt  davomida  bajarilishi 

shart  boMgan  qarorlarni  ham  niyat  deb  ataladi.  Masalan,  talaba  o'qish 

yilining  boshida  qishki  va  yozgi  sessiyadagi  imtihonlarni  faqat  «аМо»  ba- 

hoga  topshirishni  niyat  qilishi  mumkin.

Ba’zan  odam  sharoitning  o'zgarishiga  qarab  qabul  qilingan  qarorni 

bekor qilib yangi qaror qabul qilishiga to'g'ri keladi.  Undan so'ng o'zgargan 

sharoitga  mos  holda  yangi  qarorni  bajarishga  kirishadi.

---

Q ab u l  qilingan  q a ro r  t o 'g 'r i d a n   t o 'g ' r i ,   avtom atik  ravishda  a m a lg a  

oshirilaverm aydi.  Q abul  qilingan  q a r o r n i  bajarish  u c h u n ,  yan a,  ongli  r a ­

vishda  iro d a n i  ishga  solib  z o ' r   berish  kerak.  Irodaviy  z o ‘r  berishni  kishi 

ongli jid d iy lik  ta rz id a   his  qiladi.  B u n d a y  jiddiylik  irodaviy  h a ra k a tg a  o 'tis h  

bilan  tarqalishi  m u m k in .

Irodaviy  z o ' r   berish  b u tu n   nerv  va  muskullarni  alohida  ta r a n g   ho lg a 

keltiradi  va  b u   sirtqi  alom atlarida  k o 'r in a d i.  Irodaviy  z o 'r   b e rish n in g   a n a  

sh u n d a y   sirtqi  alo m atlari  irodasini  ishga  solgan  kishilami  tasvirlovchi  b a ­

diiy  a sarlard a  yaqqol  tasvirlanadi.

Q ab u l  qilingan  qarorni  z o ‘r  berish  bilan  ijro  etish  iro d a n in g   m u h i m  

belgisini  tashkil  etad i,  deyish  m u m k in .  Z o ‘r  berish  ju d a   m u h i m   xususi- 

y a tla rd a n   biri  b o 'lib ,  bu  xususiyat  orq ali  irodaviy  h a ra k a tla r  va  ixtiyoriy 

psixik  j a r a y o n la r   ixtiyorsiz  psixik j a r a y o n l a r d a n   farq  qiladi.

Irodaviy  z o ‘r  berish  m otivlar  kurashi  va  qarorga  kelishdayoq  seziladi. 

B u n d a y   z o ' r   berish  fikrlash  jara y o n la rin i  ishga  solib,  m u h o k a m a   yurgiz- 

ishda  va  s h u n in g   bilan   birga,  keraksiz  h issiyotlam i  yengishda  o 'z   ifodasini 

topadi.  K o 'p in c h a   motivlar kurashi  va q arorga  kelish g 'o yat jiddiylik  h a m d a  

juda  katta  irodaviy  z o ' r   berish  bilan  hosil  bo'ladi.

J u d a   k o 'p   h o lla rd a   qarorga  k e lin g a n d a n   s o 'n g   h a m   uni  bajarish  u c h u n  

y ana  «kurash»  d a v o m   etadi.  Bu  kurash  natijasida  qarorni  ijro  etishga  q a r a ­

tilgan  irodaviy  z o ' r   berish  m a y d o n g a   keladi.

Iro d a v iy   z o ' r   berish  va  irodaviy  h a r a k a t  m aq sad g a  erish ish   y o 'lid a  

u c h ra y d ig a n   to 's i q la r n i  y en g ish d a  n a m o y o n   b o 'la d i.  K is h in in g   irodasi 

ju d a   k atta  q arsh ilik larn i  yengishga  t o 'g ' r i   kelgan  p a y td a ,  a y n iq sa ,  yaqqol 

k o 'r in a d i.  B u n d a y   q arsh ilik lar  ikki  turli  b o 'lis h i  m u m k in :  ichki  va  tashqi 

q arshiliklar.