P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

k o ' p i n c h a ,  

bu  ishini  bir  necha  marta  qayta 

ko'rib  chiqishga,  o'zgartirishga,  to'ldirishga,  qaytadan  ishlab  chiqishga 

majbur  boMadi.

O'quvchi  o'qituvchining  topshirig'iga  binoan  yozma  ishlar  bajarayot- 

ganida  o'zining  shu  ishiga  baho  berilishini,  ammo  bu  baho  ishning  faqat 

mazmuniga qarabgina herilib qolmasdan,  balki,  shu bilan birga,  o'z  fikrining 

«qanday  til»  bilan  bayon  qilinganiga  qarab  ham  baho  berilishini  oldindan 

bilib  turadi.  Mana  shu  hollarning  hammasi  bolani  o'z  nutqini  grammati­

ka  va  mantiq  talablariga  muvofiq  keladigan  qilib,  ongli  ravishda  tuzishga 

majbur  etadi.

Yozma  niilqni  egallash  og'zaki  nutqni  va  ayniqsa,  monolog  nutqni 

to'g'ri  va  kengroq  qilib  1

11

/ ishga  yordam  beradi.

O'quvchi  maktabda  berilgan  topshiriqni  tayyorlash  vaqtida  shu  top- 

shiriqni  o'/iga-o'zi  gapirib  berishni  mutlasil  mashq qilib  turishi  o'quvchi 

nulqining o'sishiga  kalta  t a ’sir qiladi.  O'quvchi  darslami  tayyoiiayotgan

---

vaqtda  shu  darslami  kitobdan  o‘qibgina  qolmasdan,  balki,  odatda,  u 

kitobdan  o'qigan  narsalarini  kitobni  yopib  qo'yib,  o'ziga  yoki  yonidagi 

sherigiga so'zlab ham beradi.  Bunday hollarda o'quvchi o'zi tayyorlayot- 

gan  darsni  grammatika  qoidalariga  to'g'ri  rioya  qilgan  holda,  ayniqsa, 

tushunarli qilib og'zaki gapirib berishga intiladi. O'qituvchi o'quvchining 

nimalarni  bilganligi  va  bilganlarini  qanday gapirib  berishi  bilangina  ki- 

foya qilmasdan, balki,  shu bilan birga,  shu bilgan narsasini  qanday qilib 

va qay tariqa gapirib berayotganiga  ham e’tibor berishini  o'quvchi  yax­

shi  biladi.

O'quvchi ovoz chiqarib,  aynan,  yoki o'z so'zlari bilan takrorlash yo'li 

bilan  o'zining artikulatsiya apparatini  mashq  qildiradi,  o'z  nutqining qay 

darajada  to'g'riligini  nazorat  qiladi,  shu  bilan  birga,  o'zi  o'zlashtirgan 

bilimlarning to'g'riligini  va  mustahkamligini  ham  nazorat  qiladi.

Albatta,  o'quvchi  nutqining  o'sishida  o'qituvchining  nutqi  katta  rol 

o'ynaydi,  chunki  o'qituvchining  nutqi  o'quvchilar uchun  namunali  nutq 

hisoblanadi.  Shu sababli, har bir o'qituvchi o'quvchilar nutqini o'stirishga 

intilib,  o'zi ham o'z  nutqini  takomillashtirish  ustida to'xtovsiz va tinmay 

ishlashi  lozim.

Mazmunli,  to'liq  fikrli,  to'g'ri  tuzilgan  va  uslub  jihatidan  chiroyli 

bo'lgan nutqni  o'stirish  maktabda bolalaming o'qitish sohasida qo'yilgan 

muhim  vazifalarning  biridir.

---