O’zbekistonRespublikasiOliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi MirzoUlug’beknomidagiO’zbekistonMilliyuniversiteti

Potentsiometriya(ionometriya)

Ionometriya - potentsiometriyaningbirbo’limi. Bu yerdaindikatorsifatidaionselektivelektrodhizmatqiladi. Bundayelektrodionometrlardeyiladi. Buusulo’ziningqulayligi, oddiyligivazamonaviyligibilanajralibturadi. Analizningdavomiyliginamunaningdavomiyligibilanqo’shibo’lchanadi. Chunkianalizningo’zi 1 yoki 2 daqiqadavometadi. Boshqafizik-kimyoviymetodlardanfarqishundaki, uoddiymetodikaasosidaolibboriladivauskunalariningqo’llanilishiarzonligidir. Zamonaviyionometrlarturlixilionlarvaerigangazlarninafaqatlaboratoriyasharoitida, balkidalasharoitidahamaniqlashimkoniniberadi.

Bumetodning 3 amaliyturimavjud: elektrodninggraduirovkasi, grafikaninggraduirovkasivaqo’shishmetodlari. Ularningengtezivaoddiysi - elektrodninggraduirovkasihisoblanadi.

Grafikaninggraduirovkasishakllantirishdabarchastandartvatahlilqilinayotganeritmalargabirxilmiqdordagiortiqchaindifferentelektrolitkiritiladi. Murakkabtarkiblieritmalarningtarkibinianiqlashdaoptimalvariantsifatidaqo’shishmetodihisoblanadi. Analizqilinayotganeritmadagielektrodpotensialini (E) vama’lummiqdordagistandarteritmakiritilganidankeyingipotensialinio’lchashgaasoslangan (Er).

Tuproqmuhitinianiqlashtahlillarninghamnazariy , hamamaliytomondanengko’ptarqalganusullaridanbiribo’libhisoblanadi. Buusulasosidatitralanayotgankislotlilikyokiishqoriylik (sig’imomili) vatuproqningpHi - faolvodorodionlariningmanfiylogarfmigatengbo’lgankattalik (intensivlikomili)yotadi. Sig’imomili – tuproqlardagikislotavaishqorningumumiymiqdorinixarakterlaydivatuproqningbuferligi, reaktsiyalarbarqarorligiaynanshukattalikkabog’liqbo’ladi. Intensivlikomiliesa, kislotavaasoslarningo’simlikvatuproqqabo’ladigantezlikdagita’sirinixarakterlabberadi. Tuproqningoksidlanish-qaytarilishpotentsialihozirgivaqdakamo’lchanilmoqda, lekinshungaqaramaybujarayonko’rsatkichio’simliklaroziqlanishivatuproqdaro’yberayotganjarayonlarnio’rganishdajudamuhimhisoblanadi.

Tuproqshunoslikdabuusuldano’simlikvatuproqdagikationvaanionlarnianiqlashda, shuningdektuproqningoksidlanish-qaytarilishholatinibilishdafoydalaniladi.Potentsiometriya(ionmetriya) - tahlilningtezkorusulihisoblanib, undaeritmavasuspenziyalartarkibidagiionlarunchamurakkabbo’lmaganasboblaryordamidaaniqlanadi.Hammaionometrikasboblarningasosiyelementiionoselektivelektrodhisoblanadi.

Usulqattiqvasuyuqfazachegarasidayuzagakeladiganoksidlanish-qaytarilishpotentsialimiqdorinio’lchashgaasoslangan. Agarmetallplastinkaeritmagabotirilsa, erituvchi (suv)ningqutbiymolekulalarita’siridayuzajoylashgankationlarningbirqismigidratatsiyalanib, eritmagao’tadi. Metallningkristallpanjarasidato’planishimumkinbo’lgan, kationlarbilanerkinravishdaeritmagao’taoladiganelektronlarmetall-eritmachegarasidamuayanelektrodpotentsialiniyuzagakeltirib, to’planadi. Bujarayonqaytarbo’lib, metallkationlariningbirqisminingeritmagao’tishi (oksidlanish) bilanbirqatorda, birqismkationlareritmadanmetallkristallpanjaraningyuzasigao’tibo’tiradi (qaytarilish):

Jarayonningqaytarliginatijasidametalldaneritmagao’tuvchikationlarmiqdorioshibboradivama’lumvaqtdankeyinkationlarningeritmagao’tishigato’sqinlikqiladivaaksinchakationlarningelektrodyuzasigacho’kishi (qaytarilish) kuchayadi. Ularningtezliklaritenglashibqolganpaytdapotentsiallarmuvozanatiyuzagakeladi. Uodatdametallningtabiati, eritmaningharorativatarkibigabog’liqbo’ladi.

Masalan, platina, oltin, kumushkabimetallarmustahkamkristallpanjaragaegabo’lib, o’zionlarinieritmagajudakamo’tkazadivaaksincha, eritmadagikationlarnio’zyuzasidako’proqto’plashxususiyatigaegadir.

Kristallpanjarasimustahkambo’lmaganmetallaranchafaolbo’lib, o’zkationlariniosonlikchaeritmagaajratadi. Shusababdanaynimetallardantayyorlanadiganelektrodlarnisbatanmanfiymuvozanatpotentsialininamoyonqiladi.Ma’lumki, elektrodningpotentsialinibevositao’zinio’lchashmumkinemas. Odatdaandozasifatidavodorodelektrodiyokipotentsialima’lumbo’lganelektrodqiyoslashelektrodisifatidaqabulqilinadi, potentsialianiqlanayotganiesaindikatorelektroddebyuritiladi. Ikkielektrodbirgalikdagalvanikelement(galvanikjuftlik)nihosilqiladi.