O‗zbekistonrespublikasi oliyvao‗rtamaxsusta‘limvazirligi

Tayanch iboralar. 
Loyihalash,tехnik 
topshiriq, 
loiyhalash 
darajalari, 
loyihalash 
aspektlari,tashqi loyihalash. 
 
Nazorat savollari 
 
1.Loiyhalash jarayonlarini avtomatlashtirishda fanning  vazifalari 
nimadan iborat? 
2.Loiyhalash darajalarining mazmuni nima? 
3.Loyihalashga blokli-ierarxik yondoshuvni tushuntiring? 
4.Loyihalash jarayoni tuzilishini tushuntirib bering? 
5.Loyihalashni avtomatlashtirish nima? 
 
 
 

---

37 
 
2-Bob. LOYIHALASHNING ASPEKTLARI, BOSQICHLARI VA 
LOYIHALASHNING NAMUNAVIY MASALALARI. 
 
2.1. Loyihalashning aspektlari, bosqichlari va namunaviy loyiha 
protseduralari 
 
Loyihalash  aspektlari.  Ierarxik  darajalarni  tug‗diruvchi  ob‘yekt 
xossalari  aks  ettirilishining  mufassalligi  darajasi  bo‗yicha  bayonlarni 
ajratishdan 
tashqari 
turli 
aspektlar 
bo‗yicha 
bayonlar 
dekompozitsiyasidan  ham  foydalanishadi.  Funktsional,  konstruktorlik  va 
texnologik  aspektlar  yirik  aspektlarga  kiradi.  Ushbu  aspektlarga  taalluqli 
bayonnomalarni  o‗zgartirish  yoki olish bilan bog‗liq  masalalarni  yechish 
mos  ravishda  funktsional,  konstruktorlik  va  texnologik  loyihalash  deb 
ataladi. 
Funktsional  aspekt  ob‘yektda  ro‗y  beradigan  fizikaviy  va  informatsion 
jarayonlarning  xarakteri  va  ishlashining  asosiy  printsiplarini  aks  ettiradi 
va  printsipial,  funktsional,  strukturaviy,  kinematik  sxemalarda  va  ularga 
ilova qilinadigan hujjatlarda o‗z ifodasini topadi. 
Konstruktorlik  aspekt  funktsional  loyihalash  natijalarini  amalga 
oshiradi,  ya‘ni  ob‘yektlarning  geometrik  shakllarini  va  ularning  fazoda 
o‗zaro joylashishini ta‘minlaydi. 
Texnologik  aspekt  konstruktorlik  loyihalash  natijalarini  amalga 
oshirish  bilan,  ya‘ni  ob‘yektlarni  tayyorlash  metodlari  va  vositalarini 
bayon qilish bilan bog‗liq. 
Ob‘yekt  xossalarini  differentsiyalabroq  (tabaqalashtiribroq),  ya‘ni 
undan bir qator nimtizimlar va shunga mos aspektlar sonini ajratib bayon 

---

38 
 
qilish  mumkin.  Masalan,  funktsional  aspektni  bayon  qilinayotgan 
hodisalarning  fizikaviy  asoslariga  ko‗ra  elektrik,  mexanik,  gidravlik, 
kimyoviy  va  sh.k.  aspektlarga  bo‗lish  mumkin.  Bunda  elektromexanik 
tizim  bayonida  elektrik  va  mexanik  nimtizimlarning  bayonlari,  yadroviy 
reaktor 
bayonlarida 
– 
gazodinamik, 
issiqlik, 
fizika-neyronli 
nimtizimlarning, optika – elektron pribori bayonlarida – elektrik va optik 
nimtizimlarning bayonlari paydo bo‗ladi. 
Loyihalash  jarayonining  tarkibiy  qismlari.  Loyihalash  vaqtida 
rivojlanuvchi  jarayon  sifatida  davr  (stаdiya)larga,  bosqich  (etаp)larga, 
loyihaviy protseduralarga va operatsiyalarga ajraladi. 
Murakkab  tizimlarni  loyihalashda  loyihalash  oldi  tadqiqotlari, 
texnikaviy  topshiriq  va  texnikaviy  takliflar,  eskiz,  texnikaviy,  ishchi 
loyihalash, sinash va tadbiq qilish davrlari ajratiladi. 
Loyihalash  oldi  tadqiqotlari,  texnikaviy  topshiriq  va  texnikaviy 
takliflar  davrlarida  jamiyatning  yangi  buyumlari  olishga  ehtiyojini, 
sanoatning  ushbu  va  qo‗shni  sohalaridagi  ilmiy-texnikaviy  yutuqlarni, 
mavjud  resurslarni  o‗rganish  asosida  texnikaviy  ob‘yektning  vazifasi  va 
uni  qurishning  asosiy  printsiplari  aniqlanadi  va  uni  loyihalash  uchun 
texnikaviy  topshiriq  (TT)  shakllantiriladi.  Bu  davrlar  ilmiy-tadqiqot  ishi 
(ITI) davri deb ham ataladi. 
Eskiz  loyihasi  davrida  (boshqachasiga  tajriba-konstruktorlik  ishi 
(TKI)  davrida)  bo‗lajak  ob‘yekt  funktsiya  qila  olishini  belgilaydigan 
asosiy  printsiplar  va  qoidalarning  to‗g‗riligi  va  amalga  oshirila  olishi 
tekshiriladi. 

---

39 
 
Texnikaviy  loyiha  davrida  loyihaning  hamma  qismlari  har 
tomonlama  ishlab  chiqiladi,  texnikaviy  yechimlar  konkretlashtiriladi  va 
detallashtiriladi. 
Ishchi  loyiha  davrida  buyumni  tayyorlash  uchun  zarur  bo‗lgan 
hamma  hujjatlar  tayyorlanadi  (shakllantiriladi).  So‗ngra  tajriba  qilish 
uchun  mo‗ljallangan  namuna  yoki  bir  nechta  namunalar  tayyorlanadi  va 
sinaladi.  Sinov  natijalari  bo‗yicha  loyihaviy  hujjatlarga  zarur  bo‗lgan 
tuzatishlar  kiritiladi  va  faqat  shundan  keyin  tanlangan  korxonada  ishlab 
chiqarishga tadbiq qilish boshlanadi.