O‗zbekistonrespublikasi oliyvao‗rtamaxsusta‘limvazirligi

Eskiz  loyiha  (EL) —  omilli  echimga  ega  bo‗lgan  va  tuzilish 
bo‗yicha  umumiy  holatni  bayon  qiladigan  xujjatlar  jamlanmasi  va    
ob‘ektda  printsipli  ishlar  ishlovi,  shuningdek  uning  vazifasini 
aniqlaydigan  asosiy  ko‗rsatkichlar  gabarit  o‗lcham  to‗g‘risidagi 
ma‘lumot.   
Техnik  loyiha   (ТL) —oxirgi  texnik  qarorni  qabul  qaladigan, 
loyihalanadigan  ob‘ekt  to‗g‘risida  to‗liq  ma‘lumot  beradigan,  ishchi 
xujjatlar ishlovining dastlabki ma‘lumoti xujjatlari jamlanmasi.  
Ishchi  loyiha  bosqichi  (IL)  dastlabida  tajriba  ko‗rinishga  va  uni 
sinovdan o‗tkazishni to‗liq xujjatlari ishlanadi 
 Sinash bir qator bosqichlardan tashkil topadi (zavoddan to qabul  –
topshirishgacha),  bularning  natijasi  bo‗yicha  loyiha  xujjatlarga  tuzatish 
kiritiladi. Bundan buyon belgilangan seriyani tayorlash uchun, uni sinash, 
buyimning asosiy tarkibiy qismlarini ishlab chiqarish jarayonini yoritish. 
Bu bosqich bo‗yicha ham yana loyiha hujjatlariga tuzatish kiritiladi 
va bosh seriya(nazoratdagi)ni ishlab chiqish uchun ishchi xujjatlar ishlab 
chiqiladi.  Xujjatlar  asosida  buyimlar  ishlab  chiqarishni    oxirgi  qayta 
ishlangan  va  tekshirilgan  ishchi    to‗liq  техnologik  jarayonni  yoritilgan 
xujjatlari tuziladi  
Sertifiqatsiya  —  Bosqich  ishi  davomiyligi  tugallanadi,loyihalash 
faoliyatiga  yakun  yasaladi  loyihalash  xujjatlarini  ishlash  jarayoni 
echiladigan  masalani  murakkabligiga  qarab  bir  qancha  bosqichlarni  

---

43 
 
birastirish  mumkin.  Texnik  topshiriq  va  texnik  loyiha  birgalikda  ilmiy 
tadqiqot  ishlariт(ITI),  техnik  taklif  va  eskiz  loyiha—tajriba  –
konstruktorlik ishi (TKI). 
Loyihalash  bosqichining  tarkibiy  qismlarini  loyihaviy  protseduralar 
deb atashadi.  
Loyihaviy  protsedura  –  bosqichning  bir  qismi  bo‗lib,  uning 
bajarilishi  loyihaviy  yechimni  olish  bilan  tugaydi.  Har  bir  loyihaviy 
protseduraga  ushbu  protsedura  doirasida  yechiladigan  loyihalashning 
qandaydir  masalasi  mos  keladi.  Loyihaviy  protsedura  tarkibiga  kiruvchi 
loyihalash  jarayonining  maydaroq  tarkibiy  qismi  loyihaviy  operatsiyalar 
deb 
ataladi. 
Buyum 
chizmasini 
shakllantirish, 
kuchaytirgich 
parametrlarini  hisoblash,  elektr  dvigatelini  qurish  uchun  namunaviy 
konstruktsiyasini  tanlash  –  loyihaviy  protseduralarga,  namunaviy 
grafikaviy  tasvirni  (tishli  ilashma,  chizma  ramkasi  va  sh.k.)  chizish, 
kuchaytirgichning  statik  holatini  bayon  qiluvchi  algebraik  tenglamalar 
tizimini  yechish,  elektr  dvigatelning  navbatdagi  variantini  qurishning 
effektiv  ko‗rsatkichlarini  hisoblash  –  loyihaviy  operatsiyalarga  misol 
bo‗la oladi. 
Shunday  qilib,  daraja  va  aspekt  tushunchalari  loyihalanayotgan 
ob‘yekt  haqida  tushunchalarni  strukturlashga,  bosqich  tushunchasi  esa  – 
loyihalash jarayonini strukturlashga taalluqli. 
Pasayuvchi  va  ko‗tariluvchi  loyihalash.  Agar  yuqori  ierarxik 
darajalardagi  masalalarni  yechish  pastroq  ierarxik  darajalardagi 
masalalarni  yechishdan  oldin  kelsa,  bunday  loyihalash  pasayuvchi  deb 
ataladi. Agar quyi ierarxik darajalar bilan bog‗liq bo‗lgan bosqichlar bilan 
bajarilsa, bunday loyihalash ko‗tariluvchi deyiladi. 

---

44 
 
Loyihalashning  ushbu  ikki  turining  har  birida  ham  o‗zining 
afzalliklari va kamchiliklari mavjud. Pasayuvchi loyihalashda tizim uning 
elementlari  hali  aniqlanmagan  sharoitda  ishlanadi,  ya‘ni  uning 
imkoniyatlari  va  xossalari  haqidagi  ma‘lumot  taxminiy  tavsifga  ega. 
Ko‗tariluvchi 
loyihalashda 
aksincha 
elementlar 
tizimdan 
oldin 
loyihalanadi, natijada elementlarga bo‗lgan talablar taxminiy tavsifga ega 
bo‗ladi. Ikkala holda ham to‗liq boshlang‗ich informatsiya yo‗qligi tufayli 
optimal  texnikaviy  natijalarga  erishishning  potentsial  imkoniyatidan 
chetga  og‗ish  bo‗ladi.  Lekin  loyihalashga  blokli-ierarxik  yondoshuvda 
bunday  og‗ishliklarning  bo‗lishi  muqarrar  va  murakkab  ob‘yektlarni 
loyihalashda  blokli-ierarxik  yondoshuvga  boshqa  muqobil  yondoshuv 
mavjud  emas.  Shu  sababli,  blokli-ierarxik  loyihalash  natijalarining 
optimalligini texnikaviy-iqtisodiy ko‗rsatkichlar (ular, xususan, o‗z ichiga 
loyihalashga  ketadigan  moddiy  va  vaqt  sarflarni  oladi)  nuqtai-nazaridan 
ko‗rish lozim.