O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Абаза К.К.
Завоевание Туркестана. Спб, 1902, стр. 85. 
: 1864 yil 21 oktyabr.
’Tarixi jahonnam oyi, 124-bet.
95
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Q o‘shinda Alimquldan tashqari mirza Davlat qushbegi, Q o‘sh- 
farmonchi qipchoq, Yusufboy dodxoh, 0 ‘tambiy qushbegi qipchoq 
o ‘g i i va boshqa nufuzli kishilar bor edi. Avaz M uhammad Attor 
X o‘qondiy ulaming navbatdagi yurishini shunday tasvirlagan: 
«Shunday qilib, qish ham kirdi. Kundan-kunga havo sovub, qoru 
yom g‘ir yog‘ib, yer yaxlab, qoming balandligi otu tuya ko‘kragiga 
tegadigan bo ‘ Idi. «Tuf», desangiz muzlaydigan havoda sohibqironning 
g ‘ayrati toshib, lashkar safidan 12 ming yosh yigitni tanlab, ularga 
mulla Alimqulini sardor qildi va Turkistondagi kofirlarga qarshi 
jangga borishlarini buyurdi. Shu vaqt havoning sovuqligidan his 
va harakat mhi badandan soqit b o ‘lib, nafas tanadan xuddi p o ‘st 
tashlaydigan ilonga o ‘xshab zo ‘rg‘a chiqardi. Ayniqsa Toshkentdan 
chiqib Qayrog‘och mavzesiga yetib kelgan kun tunda shunday 
shamol k o ‘tarildiki, Od qavmini yo‘q qiladigan to'fonga o'xshardi. 
M usulmonlaming bir necha nafarining oyoq-qoiini sovuq urdi, 
ba’zilarining yuzlari, ko‘zlari muzladi, b a’zi kishilar esa aqldan ozib, 
safdan chiqdilar. Bir g ‘aroyib ahvol yuz berdi. Lashkar tez sur'atlar 
bilan harakat qilib Chulak mavzeiga keldi. Odamlar manzil qilgan 
shu joyda kofirlar ham kichik qo‘rg ‘on bino etib, bir dasta sarbozlami 
himoya uchun qoldirgan ekanlar. Shu qavmdan qariyb 50 kishini 
o ‘ldirib, xotiralarini toza va musaffo qilib Iqon qal’asi oldida qo‘sh 
urdilar»1.
M ag‘lubiyatga uchratilgan dushman harbiy qismi yasovul 
(mayor) Serov boshchiligida Iqon qishlog‘iga to ‘rt chaqirim qolgan 
joyda Alimqul qo‘mondonligidagi lashkar tomonidan qurshab olin­
gan edi. Yasovul Serovga yordam berish uchun Turkiston shahri- 
dan yetib kelgan ruslaming madad kuchi ham tor-mor qilindi. 
Muhammad Solihning yozishicha, yurt fidoyilari «Toshkent akobir- 
larining maslahatiga ko‘ra, xashak, qamish va tikanni namatga 
o ‘rab va dehqonlaming «qora b o ‘yra»sini yasab orqasidan otliqlar 
hujumga o ‘tdilar. Natijada dushman askarlari yarog‘-aslahalarini va 
boshqa narsalarini tashlab hamda ko'p kishisini yo‘qotib Turkiston­
ga qochishga ulgurdi»2.
Iqon jangiga oid axborot Avaz Muhammad Attor X o‘qond asa- 
rida ham uchraydi: «Namozi asr va shorn vaqti orasida ketma-ket 
shunday xabar keldikim, bir necha yuz o ‘ms kofirlari dabdaba bilan 
yaqinlashib kelmoqda edilar. Bu xabami eshitib sohibqironning 
g ‘aflat uyqusi boshidan uchdi. Mardlik g ‘ayrati uning hamma payu
1 Tarixi jahonnam oyi, 125-bet.
: Tarixi jadidai Toshkand, 477-bet.
96
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

suyaklarida harakatga kelib, ahli lashkarini qurollantirib, kofirlar 
yo‘lini to‘sish uchun jo'nadi. Sarbozlar dushman yo‘lini hamma 
tomonlama bosib oldilar. Qoru muz otlaming ko‘kragiga tegar, havo 
sovuqligi esa ifrot qaddiga yetardi. Shu kechani sarbozlar ot ustida 
o ‘tkazdilar, ulaming ko‘pchiligini sovuq urdi. Kofirlar esa o ‘zlari 
kavlagan xandaqlarga kirib, yuz ming ranju azob ila kechani kunduz 
qiddilar... Islom lashkarining g ‘oziylari to ‘rt tomondagi kofirlarga 
qarata o ‘q yom g‘irini yog‘dirdilar. Yosh pahlavon yigitlar otlariga 
minib, har tarafga chopib ketdilar, kofirlar esa vahimaga tushib, ulami 
o ‘zlariga yo ‘latmasdilar. Shunday qilib, kechgacha jang qilsalar-da, 
hech bir natijaga erisha olmadilar. Kofirlar tog‘dek mustahkam edilar. 
Aqlli odamlar o ‘z rasmu oyinlariga qarab, maslahat qilib, hiyla yo‘lini 
tutdilar. Ular bir kecha-kunduzdan keyin har xil narsalar - namat, 
daraxt shoxlari, qoru muzdan «qorabo‘yra» yasab uni oldilariga 
qo‘yib yumalatib, kofirlar mavzeiga yaqinlashdilar. Ularning 
orqasidan panalab kelgan navkarlar to ‘satdan dushmanga hujum qilib, 
kofirlami parishon holda nobud etdilar. Battollardan o ‘ttiz-qirq kishi 
ot va tuyalami minib, Turkiston sari qochishga tushdi. Mard sarbozlar 
bundan xabardor b o ‘lib, ularga yetib olib, aqlsiz kofirlami miltiq bilan 
otib o ‘ldirishdi. Ming xil hiyla va nayrang bilan shu qavmdan 3-4 
nafari qutulib, Turkiston qal’asiga yetib bordilar»1.
Iqon jangida rus askarlari va zobitlaridan 57 nafari o ‘ldirilib, 43 
nafari jarohatlangan edi.
Toshkent va Iqondagi bosqinchilam ing m ag ‘lubiyati m am lakat 
vatanparvarlarini ruhlantirib, kelgusi sinovlarga m a’naviy birdamlik 
bag‘ishladi.