O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

L. 
N. 
T olsto y n in g ja v o b m ak tu b i
Yasnaya Polyana. 1909 yil 5 iyun.
Ubaydulla Asadullayevich!
Siz mendan so‘rabsizki, bir kimsaning ko‘p odamlarga yovuzlik 
qilish niyati m a iu m b o is a , u taqdirda qarshilik ko‘rsatmaslik 
haqidagi ta iim o tn i tan olgan kishi nima qilishi kerak? Ko‘pchilik 
halokatining oldini olish uchun, o'sha bir kishiga nisbatan q o ilash
m a’qul emasmi?
Avf etasiz, savolingiz, ko'plam ing shu xildagi savollari singari 
haqiqatni bilish istagidan emas, aksincha, haqiqat deb hisoblagan 
narsani ado etmaslikni oqlash istagidan kelib chiqqan. Insonga 
mehr-muhabbat haqidagi ta iim o t qarshilik ko‘rsatmaslik tushun- 
chasini ham o ‘z ichiga olib, u inson intiladigan idealni bildiradi. 
Idealni taomilning oddiy qoidasi deb bilish esa katta xato yoki o ‘z- 
o‘zini aldashdir. Bu hayotda hech qachon t o i a erishib boim aydigan 
yetuk kamolotni talab etuvchi idealgina ideal b o ia oladi. Lekin u 
hayotga rahnamo sifatida zarurdir, hayotda erishib boim aydigan 
ana shu kamolotdan darak bergandagina zarurdir. Mehr-muhabbat 
ideali haqida ham shuni aytish mumkin. Qarshilik k o ‘rsatmaslik 
tushunchasini ham o ‘z ichiga oladigan mehr-muhabbatni talab
384
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

etish - hech vaqt to ‘la ado etib b o ‘lmaydigan narsadir. Shuning 
uchun uni ado etishga intilish ham kerak emas degan mulohaza 
menga kompas tutgan shunday bir odamni eslatadi: yo ‘ Ida manzilingga 
tikka bor deb uning q o iig a kompas tutqazganlar, u b o is a kompas 
ko‘rsatgan to ‘g ‘ri y o id a n o ‘tib boim aydigan to ‘siqlar: to g iar, 
daryolar va hokazolar bor, shu sababli ham men mumkin qadar 
mutlaqo to ‘g ‘ri yo ‘lga tushib olish uchun kompasga rioya qilib 
o ‘tirmay, boshim oqqancha chetga qarab ketaverishim mumkin, 
deb turib oladi. Qarshilik ko‘rsatmaslikni ham o ‘z ichiga oladigan 
mexr-muhabbat masalasida esa kompas doimo nima qilish kerak- 
ligini (sayyohga yo ‘nalishni) k o ‘rsatadigan axloqiy-diniy tuyg‘udir. 
Odamning xatti-harakatlaridan kelib chiqadigan oqibatlar esa hech 
qachon unga ayon b o ‘lmaydi. Shunga ko‘ra, sayyoh uchun kompas 
ko‘rsatgan mutlaq to ‘g ‘ri yo‘nalishga mumkin qadar yaqinroq 
yurish birdan-bir rahnamo boiganidek, axloqiy idealga mumkin 
qadar yaqin b o iish g a intilish - inson uchun birdan-bir rahnamo 
b o iish i kerak.
Savol ingizga bergan javobim Sizni qanoatlantira olsa g boyat 
xursand b o iu r edim.
Lev Tolstoy.
Yasnaya Polyana.
1909 yil 5 iyun1.