O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

qilaylik.  Milliy  bayramimiz  Navro‘zi  olamning  katta  shod-xurramlik  bilan 

o‘tkazilishiga har birimiz o‘z hissamizni qo‘shaylik.  

-  YOshlarning  talablarini 

qondirish  uchun  hozirda  yurtimizda  qulay  imkoniyatlar  yaratilgan.  Buning  isboti 

sifatida  bizning  kollejdagi  shart-sharoitga  nazar  solaylik,  -  deya  gap  boshladi 

kollej direktori S.Nizomov. Keling, hammamizga tanish manzarani ko‘z oldimizga 

keltiraylik... Masalan, ta`lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillaridan 

                                           

46

 

Расулов И. Ҳозирги ўзбек адабий тилида бир составли гаплар. - Тошкент, 1974, 144-б. 

---

74 

 

biri  ta`lim  tizimining  dunyoviy  xarakterda ekanligi  printsipini  olib  ko‘raylik. 

Ularni  obodonlashtirish,  aholi  turmushini  yaxshilash  mustaqillikning  dastlabki 

kunlaridan  boshlab  davlatimiz  nazoratiga  olinganligini  unutmaylik  («Urgut 

sadosi») singari. 

Ilmiy  tafakkur  fikrlashning  o‘ziga  xos  usuli  bo‘lgani  sababli  ob`ektiv 

borliqni idrok etish jarayonida faqatgina dalil va faktlarga tayanib ish ko‘riladi. Bu 

esa  nutqning,  binobarin,  nutqiy  me`yorning  o‘ziga  xos  turining  yuzaga  kelishida 

muhim 

omil 

sanaladi. 

Bu 

haqda 

S.Karimov 

quyidagilarni 

yozgan: 

«Ekstralingvistik  omillar  talabidan  kelib  chiqib,  ilmiy  uslubda  bayon etilayotgan 

matnning  sintaktik  qurilishi  fikriy  tugallikka,  mantiqiy  izchillikka  xizmat  qiladi 

hamda  bir  tarkibli  gaplarning  shaxssiz,  shaxsi  umumlashgan  turlari  faol  bo‘ladi. 

Undov,  atov  gaplar  qo‘llanilmaydi,  nutq  monologik  xarakterda  bo‘ladi.  Gap 

tuzilishining  odatdagi  tartibi  qo‘llaniladi.  Gaplar  darak  mazmunida  bo‘lib,  asosan 

sodda  yoyiq  holda  bo‘ladi:  G‘alla ekinlari  urug‘lari  saqlashga  ancha  chidamli 

hisoblanadi.  Qishloq  xo‘jaligini  sifatli  urug‘  bilan  ta`minlashda  uni  saqlash 

muhim  tadbirdir.  ekiladigan  g‘alla  urug‘lari  uchun  davlat  standarti  belgilangan 

kabi (Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash texnologiyasi).

47

 

 SHu  bois  bir  tarkibli  gaplarning  bu  turi  olimlarning,  davlat  arboblarining 

nutqida tez-tez uchrab turadi. Masalan, eng avvalo, "shok terapiyasi" deb atalgan 

usullarni  bizga  chetdan  turib  joriy etishga  qaratilgan  urinishlardan,  bozor 

iqtisodiyoti o‘zini o‘zi tartibga soladi, degan o‘ta jo‘n va aldamchi tasavvurlardan 

voz kechdik (I.Karimov) kabi. 

Bu haqda S.Karimov quyidagilarni yozgan: «Ilmiy uslubda aniqlik bilan bir 

qatorda  mavhumlik  tushunchasi  ham  mavjud.  Ammo  ularni  bir-biri  bilan 

oppozitsiyadagi  tushunchalar  deb  qarash  kerak emas.  Mavhumlik  –  abstraktsiya 

fanning  ma`lum  bir  sohalariga,  masalan,  matematikaga  tegishli  bo‘lishi  mumkin: 

Faraz  qilaylik, 1 va  2  jismlar  bir  xil  bo‘lsin;  u  holda  1-jismning eng  yuqori 

ko‘tarilish  nuqtasigacha  harakat  vaqti, 2-jismning  tushish  vaqtiga  teng.  Faraz 

                                           

47

 

Каримов С. Ўзбек тилининг функционал стилистикаси. – Самарqанд: СамДУ нашри, 2010, -Б.44.

 

---

75 

 

qilaylik 

−

t

birinchi  jismning  harakati  boshlangandan  to  tugaguncha  o‘tgan  vaqt, 

−

1

t

faqat  1-jism  harakatlangan  vaqt  oralig‘i  (

.

10

1

c

t

=

)  kabi.  Mavhumlik  sifatida 

qabul  qilingan  faraz  masalaning  echilishi  davomida  aniq  xulosa  bilan 

yakunlanadi».

48

 

O‘zbek  tilida  rasmiy  uslubning  ham  o‘ziga  xos  tomonlari  bor.  Ana  shu 

o‘ziga  xoslik  uning  shaxsi  umumlashgan  gaplarga  bo‘lgan  munosabatni  ham 

belgilaydi.  Rasmiy  uslubda,  birinchi  navbatda,  bayonning  aniq  bo‘lishi  talab 

etiladi.  Bu  uslubda  shakllangan  matnlarda  noaniqlikka,  izohtalab  o‘rinlarga  yo‘l 

qo‘yilmasligi  lozim.  Fikr  va  mazmun  sodda,  aniq  va  tushunarli  tilda  bayon 

qilinishi  kerak:  O‘zbekiston  Respublikasida  davlat  hokimiyati  xalq  manfaatlarini 

ko‘zlab  va  O‘zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi  hamda  uning  asosida  qabul 

qilingan  qonunlar  vakolat  beradigan  idoralar  tomonidangina  amalga  oshiriladi. 

(O‘zR Konstitutsiyasi, 7-modda) kabi.  

Noaniqliklarga  yo‘l  qo‘yilmaslik  maqsadida  ular  olmoshlar  bilan 

almashtirilmaydi:  O‘zbekiston  Respublikasi  o‘z  taraqqiyot  yo‘lini,  o‘z  nomini 

aniqlaydi,  o‘z  davlat  ramzlarini:  gerbi,  bayrog‘i,  madhiyasini  ta`sis etadi,  o‘z 

davlat tilini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining ramzlari 

muqaddasdir (1991 yil 31 avgustda qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasining 

davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida» gi Qonunning 16 - moddasidan) kabi. 

Keltirilgan  misollar  rasmiy  uslub  gapning  sintaktik  qurilishi  jihatidan  ilmiy 

uslubga  o‘xshab  ketishini  ko‘rsatadi.  Binobarin,  shaxsi  umumlashgan  gaplar 

borasida  ham  o‘zaro  mushtaraklik  borligini  payqash  qiyin  bo‘lmaydi.  Rasmiy 

uslubga  oid  hujjatlarning  ijrochisi  odatda  alohida  shaxslar emas,  balki  umum, 

davlatning  barcha  fuqarolari  bo‘lib  hisoblanadi.  Gapda eganing  ifodalanmasligi, 

bir  tarkibli  tarzda  shakllantirilishi  bevosita  ana  shu  mazmunni  ifodalashga  xizmat 

qiladi: O‘zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati xalq manfaatlarini ko‘zlab va 

O‘zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi  hamda  uning  asosida  qabul  qilingan 

qonunlar 

vakolat 

bergan 

idoralar 

tomonidangina