112
5.
“Farg`ona viloyat o`lkashunosligi” F. 97y.
8-MAVZU. TARIXIY O’LKASHUNOSLIKDA MUZEY EKSPONAT
(MATERIAL)LARI VA O’LKASHUNOSLIK TO’GARAKLARI.
REJA:
1.
O`zbekiston tarixi muzeyi
2.
Muzey turlari
3.
Muzey zallarida
4.
O`lkashunoslik to`garagini tashkil etish
O`lkashunoslik manbalari orasida haqiqiy ilmiy va madaniy-ma`rifiy muassasaga
aylanib qolgan muzeyning o`rni va axamiyati kattadir. U moddiy va ma`naviy madaniyat
yodgorliklarining asl
nusxalarini, arxeologiya,
etnografiya, tomonimikaga oid materiallarni
to`playdi, saqlaydi va ilmiy asosda o`rganib
taxlil qiladi, natijalarini esa ekspozitsiya sifatida
ommalashtiradi.
Yig`ilgan va muzeyda saqlanayotgan barcha materiallar muzeyning ilmiy bazasini tashkil
etadi va uning ijodiy faoliyatida asos bo`lib xizmat qiladi. Mana shu manbalar asosida muzeylar
ilmiy tadqiqot va ilmiy hamda madaniy-ma`rifiy ta`lim-tarbiya ishlarini olib boradi.
1. O`zbekiston tarixi muzeyi o`tmishi haqida bir necha so`z
M. T. Oybek nomidagi O`zbekiston tarixi muzeyi Turkistonning mashhur olimlari va
jamoat arboblarining harakati bilan va bevosita rahbarligi hamda yordamida 1976 yilda tashkil
etilgan. O`zbekiston va umuman butun Turkistonning yodgorliklari ko`pdan buyon olimlarning
diqqatini o`ziga jalb qilib kelardi. XIX asr davomida osori atiqalar ustida arxeologik kuzatishlar,
qidiruv ishlari olib borildi. Bu sohada P. I. Lerh N. I. Veselovskiy, V. A. Jukovskiy, V. V.
Bartol’d, M. S. Andreev, V. L.,Vyatkin, A. A. Divaev, L. A. Zimin, V. A. Kallaur, E. F. Kal’, B.
N. Kastal’skiy, A. L. Kun, N. P. Ostroumov, N. N. Pantusov, A, A. Semyonov, E. T. Smirnovlar
to`plagan materiallar O`zbekiston (Turkiston)ning qadimiy yodgorliklarini hisobga olish,
ta`riflash va tekshirish ilmiy muassasalari: Imperator arxeologiya komissiyasi, Rus arxeologiya
jamiyatining SHarq bo`limi, shuningdek, 1903 yil aprelda tashkil qilingan o`rta va SHarqiy
Osyyo tarixiy, arxeologiya, lingvistika va etnografiya jamiyatlarining qimmatbaho materiallari
hamda rus havaskor kollektsiyachilari: Barshchevskiy, Vyatkin, Dobrosmislov, Kastal’skiy,
Komarov, Petrov-Borzna, Poslovskiy, Stolyarov, Terent’ev, Trofimov va boshqalar to`plagan
ko`pdan-Ko`p ajoyib materiallar bu muzeyning asosiy fondlarini tashkil etadi.
Muzeyini tashkil qilishda A. P. Fedchenko faol ishtirok etgan. U tabiiyot antropologiya
va etnografiyaga oid materiallar to`plagan. Bu materiallar dastlabki eksponat sifatida muzeyga
qo`yilgan. Fedchenko vafotidan so`ng bu ishga N. A. Severtsev, I. V. Mushketov, V. F. Oshanin
kabi mashhur rus olimlari katta hissa qo`shdilar. Birinchi mahalliy arxeolog Akrom polvon
Asqarovning xizmatlari ham kattadir. Akrom polvon Asqarov o`zi to`plagan juda ko`p ajoyib
yodgorliklar (faqat tanga-chaqalardan 15 mingdan ko`prog`ini mana shu muzeyga topshirgan)
muzey fondini ancha boyitgan.
Umuman, bu muzeyning ochilishi va uning faoliyati o`lkaning madaniy hayotida muhim
voqea bo`ldi. Muzey eksponatlari xalqaro ko`rgazmalarda namoyish qilindi, unda tuzilgan
kataloglar esa hozircha o`z ahamiyatini yo`qotgan emas.
Asrimizning boshlarida, ya`ni 20- yillardan keyin bu muzey haqiqiy ilmiy va madaniy-
ma`rifiy muassasaga bo`lib qoldi. Muzey jamoasi O`zbekiston xalqlarining qadim zamonlardan
buyongi tarixini o`rganish yuzasidan ilmiy tekshirish ishlari olib bormoqda. Muzey fondi
113
respublikaning hamma viloyatlariga yuborib turiladigan arxeologiya, etnografiya ilmiy
safarlarining materiallari bilan doimiy ravishda boyitilmoqda.
Hozirgi vaqtda muzeyda 40 mingdan ortiq
arxeologiyaga oid eksponatlar, 44 ming qadimgi
pul nusxalari, 10 mingdan ortiq turli-tuman etnografiyaga oid buyumlar, 2 mingdan ortiq noyob
yodgorlik buyumlar mavjud. Muzey fondidagi materiallar orasida qo`shni respublikalar —
Turkmaniston, Tojikiston va Qirg`izistonga taalluqli ma`lumotlar ham ko`p.
Muzeyda asosan materiallarning asl nusxalari, shuningdek, maketlar, badiiy va grafik
tasvirlar, chizmalar, diagrammalar, rasmlar qo`yilgan. eksponatlar orasida noyob narsalar ko`p.
1917 yildan keyingi davr xronologik ravishda 1965 yilgacha ko`rsatilgan.
Muzey 1967 yilda XIX asrning me`morchilik yodgorliklaridan biri hisoblangan binoga
ko`chdi. Bu binoda 1919 yilda Butun Rossiya Markaziy Ijroiya Qo`mitasi va RSFSR Xalq
Komissarlari Sovetining Turkiston ishlari bo`yicha komissiyasi (Turkkomissiya) ishlagan edi.
Bu binoda 45 ta zal bo`lib, ularda 7 mingdan ortiq eksponat joylashtirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
