О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

1917 
yil 
14 
mayda  bo`lgan  majlisida  Musulmon 
mehnatkashlari, ishchilar deputatlari Sovetining Nizomi tasdiqlandi. Nizomga muvofiq tashkiliy 
byuro  15  iyulda  bo`lgan  yig`ilishda  Toshkent,  shahar  Musulmon  ishchi  vakillari  Sho`rosini 
saylash  taklif  qilindi.  Unga  32  kishi  saylandi.  Ijroiya  komitet  8  kishidan  iborat  bo`ldi.  Uning 
boshlig`i qilib Salohiddin Muftizoda saylandi. 1917 yilning yozida Toshkentning eski SHaxarida 
12 kasaba komiteti tuzildi. Unga Sultonxo`ja Qosimxo`jaev rais bo`ldi.
 
O`sha  yilning  avgust  oyi boshlarida Andijon  shahrida musulmon hunar ahlining  «Sanoyi 
«ul-islom» kengashi tuzildi. Unga 1500 kishi a`zo bo`lib kirdi.
 
Toshkentda  «Xurshid»,  «Sadoyi  Turkiston»,  «Turon»,  «Turk  eli»,  «Najot»,  «Kengash», 
«Sho`royi  islom»,  Samarqandda  «Oyna»,  «Hurriyat»,  Buxoroda  «Turon»,  «Buxoroyi  SHarif», 
Qo`qonda «Sadoyi Farg`ona», «Tirik so`z» gazetalari, «Hurriyat» jurnali, Farg`onada «Farg`ona 
nidosi» gazetasi chiqa boshladi. Ularda xalqning siyosiy faol bo`lishi ta`kidlandi.
 
1917 yil 23 iyulda Qo`qonda Farg`ona viloyati musulmon mehnatkashlari qurultoyi bo`ldi. 
25  iyulda  Marg`ilon  mehnatkashlari  Sho`rosi  majlisi  bo`lib,  u  «Farg`ona  ishchi  va  askar 
deputatlari  Sho`rosidan  Marg`ilon  shahri  militsiyasining  butun  tarkibini  front  orqasidan  qaytib 
kelgan mahalliy kishilar bilan almashtirishni» iltimos qildi.
 
Ammo bolsheviklar 1917 yil iyul’ voqealaridan so`ng partiya VI s`ezdi dasturlari asosida 
ommani zo`r berib qurolli qo`zg`olonga tayyorlab bordilar.
 
O`qituvchi  28  oktyabrda  Toshketda  qurolli  qo`zg`olon  boshlangani  va  1  noyabrda 
Turkistondagi  Muvaqqat  huqumat  ag`darib  tashlanib,  Toshkentda  hokimiyat  Sho`rolar  qo`liga 
o`tgani  va  Turkiston  o`lkasining  boshqa  shaharlarida  ham  hokimiyat  birin-ketin  bol’sheviklar 
qo`liga o`tganini uqtiradi.
 
Ayniqsa,  xalq  kutgan  maqsadlar  ro`yobga  chiqmagan  Turkiston  xalqlarining  1918—1920 
yillarda  milliy-ozodlik  va  erk  uchun  olib  borgan  kurashlari,  Sho`rolarning  milliy  siyosatdagi 
xatoliklari va ularning oqibatlari muzey materiallarida deyarli yoritilmagan.
 
1924  yilda  drama  teatrining  bir  guruh  ijrochilari:  M.  Uyg`ur,  A.  Hidoyatov,  S. 
eshonto`raeva  va  boshqalar  Moskvaga  o`qishga  yuborildi.  Ular  E.  Vaxtangov  rahbarligida 
o`qidilar. O`zbek drama teatri sahnasida N. V. Gogolning «Revizor», D. Furmanovning «Isyon», 
V.  Ivanovning  «14  —  69  bronepoezd»,  SHekspirning  «Gamlet»  va  «Otello»  asarlari 
qo`yilganligi o`zbek xalqining san`ati naqadar o`sganligidan dalolat beradi.
 
Moskvada  1937  yil  21  maydan  30  maygacha  o`tkazilgan  o`zbek  adabiyoti  va  san`ati 
dekadasi  respublikada  qisqa  muddat  ichida  madaniyat  sohasida  katta  muvaffaqiyatlarga 
erishilganligini  ko`rsatdi.  Hamza  nomidagi  o`zbek  Davlat  akademik  drama  teatri,  O`zbekiston 
Davlat  filarmoniyasi  hamda  Muqimiy  nomidagi  o`zbek  muzikali  drama  va  komediya  teatri 
Mehnat  Qizil  Bayroq  ordenlari  bilan  mukofotlandilar.  O`zbekiston  misolida  mustamlaka 
zulmidan ozod bo`lgan mamlakatda madaniyat naqadar tez o`sganligi katta namoyish qilindi.
 
Dastlabki  besh  yilliklar  mobaynida  o`zbek  xalqi  sanoatni  rivojlantirishda  katta 
muvaffaqiyatlarga  erishdi.  O`zbekiston  sanoatining  strukturasi  tubdan  o`zgardi:  sanoatning 
qishloq  xo`jalik  mashinasozligi,  mineral  o`g`it  ishlab  chiqarish,  kon  sanoati,  to`qimachilik 
sanoati  kabi  yangi  tarmoqlari  vujudga  keldi.  Quvasoy  tsement-ohak  kombinati,  Toshkent 
to`qimachilik  kombinati,  CHirchiq  ximiya  kombinati,  «Tashsel’mash»  zavodlari  qurildi. 
«Tashsel’mash»ning ishga tushirilishi bilan ko`plab qishloq xo`jalik mashinalari ishlab chiqarila 
boshladi. O`rushdan oldingi ikki besh yillikda O`zbekistonda 400 ta yangi korxona qurilib ishga 
tushirilgandi.  Muzeyda  o`sha  birinchi  besh  yillikda  Toshkentda  qurilgan  birinchi  elektr 
elevatorining rasmini ham ko`rish mumkin.
 
Ulug`  Vatan  urushi  qahramoni  general-mayor  Sobir  Rahimon  (1902—1945)  g`oyat 
iste`dodli va jasur harbiy  sarkarda, birinchi  o`zbek generali edi.  1945  yil mart  oyida  general  S. 
Rahimov diviziyasi Boltiq bo`yidagi katta port shahri Gdan’skka yaqinlashadi. SHiddatli janglar 
vaqtida u og`ir  yaralanadi.  S. Rahimov jangovar postda, Vatan ozodligi  va mustaqilligi  yo`lida 

---

 
121 
o`zini  qurbon  qildi.  U  jangovar  xizmatlari  uchun  ikkinchi  darajali  Suvorov  ordeni,  to`rtta 
jangovar Qizil Bayroq ordeni, Qizil YUlduz ordeni va «Kavkaz mudofaasi uchun» medali bilan 
mukofotlangan edi. O`zbekiston tarixi muzeyida general-mayor Sobir Rahimovga bag`ishlangan 
maxsus burchak tashkil qilinib, bu erda uning harbiy kiyim-kechaklari, qurol-aslahalari va pixsiy 
hujjatlari,  fotosuratlari  qo`yilganki,  bularning  hammasi  yoshlarni  harbiy  vatanparvarlik  ruhida 
tarbiyalashda katta daliliy hujjat bo`lib xizmat qiladi.
 
1941  yil  dekabrida  O`zbekistonning  birinchi  prezidenti  YO`ldosh  Oxunboboev 
boshchiligida birinchi O`zbekiston delegatsiyasi frontga jo`nab ketdi. Delegatsiya a`zolari bilan 
suhbatda general L. A. Govorov bunday deydi: «Qabih dushman Moskvaga yaqinlashib, Moskva 
xavf ostida qolganda... bizlar o`z pozitsiyamizda  mustahkam  turdik.  Biz butun  sovet  xalqining, 
shu  jumladan,  o`zbek  xalqining  doimiy  yordami  va  qo`llab-quvvatlashini  sezib  turdik.  Qorli 
Moskvadan  quyoshli  O`zbekistongacha  —  minglarcha  kilometr.  Ammo  bu  masofa  bizni  ajrata 
olmaydi.  Biz  bilamizki,  siz  bizlargayaqin  va  azizdirsizlar,  biz  h,am  sizta  yaqin  va  azizdirmiz». 
Mana  shu  so`zlar  «O`zbekiston  delegatsiyasi  G`arbiy  frontda»,  «General-leytenant  L.  A. 
Govorov O`zbekistonning birinchi prezidenti YO`ldosh Oxunboboev bilan» degan panno ostiga 
yozib qo`yilgan.
 
1943 yil 24 sentyabrda urush qiyinchiliklariga qaramay, O`zbekistonda Fanlar akademiyasi 
tashqil etildi. O`nga 23 ta ilmiy-tadqiqot institutlari kirdi, urush vaqtida O`zbekistonga ko`chirib 
keltirilgan  Moskva,  Leningrad,  Kiev,  Xar’kov  olimlari  respublika  olimlariga  katta  yordam 
berdilar.  O`sha  yillarda  O`zbekistonda  43  ta  oliy  o`quv  yurti  bo`lib,  undagi  studentlar  soni  21 
027 kishini tashkil qilgan edi. 52 ta texnikumda esa 10 068 o`quvchilar o`qirdi. Muzeyga Xalq 
Komissarlari  Sovetining  O`zbekiston  Fanlar  akademiyasini  tashkil  etish  haqidagi  qarorining 
fotosurati qo`yilgan.
 
O`zbekistonda  gaz  konlari  asosan  Buxoro-Xiva,  Farg`ona  va  Surxondaryo  rayonlarida 
joylashgan.  Gazli  koni  jumhuriyatimizdagi  eng  yirik  konlardandir.  Muzeyda  gazoprovod 
o`tkazish tasvirlangan rasm bor.
 
O`zbekistonda  qishloq  xo`jaligini  rivojlantirishning  negizlaridan  biri  kompleks 
mexanizatsiyalashtirishdir.  Respublika  jamoa  xo`jaliklari  tobora  ko`proq  yangi  texnika  bilan 
qurollantirilmoqda.  Masalan,  Sirdaryo  viloyatida  yangi  tuzilgan  «Sayxun»  jamoa  xo`jaligining 
bir  o`zidagina  60  ta  paxta  terish  kombaynlari  ishlaydi,  qo`riq  erlarda  tuzilgan  kolxozlarda  esa 
600 dan ortiq paxta teruvchi zangori kemalar ishlamoqda.
 
Urushdan  keyingi  yillarda  qishloq xo`jaligini  rivojlantirishda  asosan  paxtachilikni  yanada 
yuksaltirish  ko`zda  tutilgan  edi.  Mirzacho`lni  o`zlashtirish  ishlari  boshlanib,  yangi  paxtakor 
rayonlar  vujudga  keldi.      1963      yilda      Sirdaryo      viloyati      tuzildi.      1960  —1965  yillar 
mobaynida  bu  erda  37,4  ming  gektar  qo`riq  va  bo`z  erlar  o`zlashtirilib,  ekin  maydoniga 
aylantirildi.
 
Toshkent  chinni  zavodi  o`zining  xilma-xil  maxsulotlari  bilan  shuhrat  qozondi.  Milliy 
naqshlar  solingan  idish-tovoqlarga,  shuningdek,  yubileylarga  hamda  muhim  voqealarga  atab 
ishlangan  boshqa  har  xil  sovg`alarga  qiziqish  katta.  Juda  ajoyib  va  nozik  did  bilan  ishlangan 
Toshkent chinni zavodi mahsulotlaridan namunalar muzeyda o`z aksini topgan.  
Xulosa  qilib  shuni  aytish  mumkinki,  muzey  materiallari  o`lkamizdagi  qadim  zamonlarda 
yaratilgan  eng  noyob  yodgorliklar  va  keyingi  davrda  qo`lga  kiritilgan  muvaffaqiyatlarni 
namoyish  qilish  bilan  keng  mehnatkash  ommani,  shu  jumladan,  o`quvchi  va  studentlarni 
vatanparvarlik ruhida tarbiyalash ishiga xizmat qiladi.
 
Rivoj  topgan  muzeylar  tarix  va  madaniyat  yodgorliklarini  targ`ib  qiladigan  muhim 
maskanlarga, oqil va fozil kishilar asarlarining, eng nodir qo`lyozmalarning xalq ustalari yasagan 
buyumlarning xazinalariga aylandi. Hozir respublikada 31 ta davlat va 150 ta xalq muzeyi bor. 
Ularning fondida O`zbekiston xalq ustalarining nodir asarlari alohida o`rin olib turibdi.
 
Samarqand,  Buxoro,  Xivadagi  ulug`vor  me`morchilik  asarlari,  O`zbekistonning  hozirgi 
zamon  arxitekturasy,  muzeylarning  boy  fondi,  voqeligimizning  o`zi  kishilarimiz  uchungina 
emas,  ko`pgina  chet  ellardagi  kishilar  uchun  ham  katta  jozibador  kuch  bo`lib  qoldi.  Keyingi 
yillarning  o`zidagina  O`zbekistonni  520  mingdan  ziyod  ajnabiy  va  840  ming  turistlar  kelib 

---

 
122 
ko`rdilar.  SHu  vaqt  ichida  davlat  muzeylarining  o`zini  19  millionga  yaqin  kishi  kelib  tomosha 
kildi.
 
YOdgorliklar mafkura ishining ta`sirchan vositasidir. Bu yodgorliklar hamisha safda, ko`z 
o`ngimizda, ularni istagan vaqtda borib ko`rish mumkin. Binobarin, har bir yodgorlik to`g`risida 
g`amxo`rlik qilinishi, unga e`tibor berilishi, u yaxshi holatda saqlanishi va o`rganilishi lozim. Bu 
ishga  ko`proq  maktablarda  o`lkashunoslik  ishini  olib  boruvchi  rahbar  —  tarih  geografiya  va 
inson va jamiyat fanlari o`qituvchilari tortilmog`i darkor.