O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi

Tadbirkorlik.     Bozor iqtisodiyoti tadbirkorlikka asoslanadi. 
Tadbirkorlik  (ing.  entrepreneur)  insonning  hislati,  uning  erkin,  tavakkal  qilib  foyda  yoki 
boshqa  iqtisodiy  naf  kо‗rish  uchun  о‗z  mulkidan  ham  ayrilib  qolish  xavf-xataridan  qо‗rqmay 
faoliyat  yuritish,  puxta  о‗ylab,  natijasini  kо‗z  о‗ngiga  keltirib  ish  tutish  qobiliyati.  Ana  shu 
qobiliyatga  ega  kishilar  tadbirkor  deyiladi.  Tadbirkorlik  qobiliyatini  ishga  solish,  faoliyatga 
aylantirishning  namoyon  bо‗lishini  g‗arbda  biznes  (business  —  ish,  faoliyat,  mashg‗ulot)  deb 
ataladi. Biznes bilan shug‗ullanuvchilarni esa biznesmen (business  - ish,  man - odam) deyiladi. 
Biznes  bilan  shug‗ullanuvchilarni,  ya‘ni  biznesmenlarni  harbiy  qо‗mondon  bilan  qiyoslash 
mumkin.  U  о‗z  ishini  tamal  toshini  qо‗yar  ekan,  uning  potensialini  vujudga  keltiradi,  oldindan 
strategiyasini ishlab chiqadi, taktikasini belgilaydi. 
Biznesni tashkiliy shaklini g‗arbda uch turga bо‗linadi:  
-individual (xususiy) korxona;  
-sherikchilik; 
-korporatsiY. 
Odatda, tadbirkorlik deganda faqatgina insonning qobiliyati emas, balki uni namoyon qilish 
(yuzaga  chiqarish),  faoliyat  yuritishning  tashkiliy  shakli  ham  tushuniladi,  Lekin  keyingi  paytda 
biznes sо‗zi ham tez-tez ishlatilmoqda. 
Bizning  yurtimizda  tadbirkorlik  faoliyati  bozor  iqtisodiyotiga  о‗tish  bilan  yana  qayta 
jonlandi. Yurtimizda tadbirkorlik uzoq, tarixga ega. Bu avvalo, savdogarlik shaklida rivoj topgan. 
Buyuk  ipak  yо‗li  savdo-sotiqning  о‗z  navbatida  tadbirkorlikni  rivojlanishida  nihoyatda  katta 
ahamiyatga  ega  bо‗lgan.  Qolaversa,  islom  aqidalari  ham  tadbirkorlikning  rivojlanishida  muhim 
rol  о‗ynagan.  Chunki  islom  dinida  mehnat  qilmay  topilgan  daromad  harom  deyiladi.  Har  bir 
inson,  albatta,  biron,  ish  bilan  shug‗ullanishi  darkor.  Buning  natijasida  turli-tuman 
hunarmandchilik,  kulolchilik,  temirchilik,  tikuvchilik,  tuquvchilik,  qandolatchilik  va  hakazolar 
rivojlangan.  Bu  xususiy  tadbirkorlikning  naqadar  rivojlanganidan  darak  beradi.  Shu  bilan  birga 
me‘morchilik  va  sug‗orish  inshootlarining  qurilishi  о‗z  navbatida  jamoatchilikka  asoslangan 
tadbirkorlikni  ham  rivojlanishiga  olib  kelgan  deya  olamiz  I.Shumpeter  esa  tadbirkorni 
novatorligiga  alohida  e‘tibor  beradi.  Uning  fikricha  tadbirkor  deb,  ishlab  chiqarish  omillarini 
yangi  nisbatlarini  (kombinatsiyasini)  izlovchi,  vujudga  keltiruvchi,  shu  bilan  iqtisodiy  о‗sishni 
ta‘minlovchi  kishi  tushuniladi.  Shumpeterning  fikricha  tadbirkor  ishlab  chiqarishda  individual 
xususiy  mulk  egasi  bо‗lishi  shart  emas.  U  bank  boshqaruvchisi  bо‗lishi  yoki  aksioner 
jamiyatining boshqaruvchisi bо‗lishi ham mumkin. 
Tom  ma‘nosi  bilan  mulk  egasi  va  tadbirkorni  yagona  kishi  sifatida  qarash  kredit  vujudga 
kelishi bilan buzila boshladi. Tadbirkorlikni mulkdan ajralishi aksionerlik jamiyatlarida nisbatan 
osongina  kо‗zga  kо‗rinadi.  Korporativ  mulk  aksionerlik  jamiyatida  har  bir  aksiya  egasi  о‗zi 

---

alohida mulkni tasarruf qilish huquqini yо‗qotadi. Bu yuridik fakt. Ishlab chiqarishda hokimiyat 
mulk  egasidan  ishlab  chiqarishni  tashkil  etuvchiga  о‗tadi.  Mulk  egasining  roli  passivlashib 
boradi. An‘anaviy mulk sifatida tushunilgan aniq buyumlar о‗rniga aksioner bir parcha qog‗oz, 
mulk tituli - aksiyaga ega xolos. 
Korxona  ishi  yuzasidan  aksiya  egasi  shartli  nazorat  о‗rnatadi.  U  korporatsiya  faoliyati 
yuzasidan  javobgar  emas.  Bunday  javobgarlik  mulk  egasi  bо‗lmagan  tadbirkor  -  menejer 
zimmasida  bо‗ladi.  Shunday  qilib,  kredit  munosabatlarining  rivojlanishi  boylikni  individual 
xususiy  mulk  shaklidan  korporativ  xususiy  mulk  shakliga  о‗tishi  tadbirkorni  tasarruf  etishini 
egalik  qilishdan  ajralishiga  olib  keladi.  Bundan  shunday  xulosa  chiqarish  mumkin:  tadbirkorlik 
bilan mulk egaligi о‗rtasida qatiy aloka yо‗q. 
Tadbirkor  natija  qanday  bо‗lishidan  kat‘i  nazar,  qabul  qilingan  qarorga  javobgar  bо‗lishi 
о‗z faoliyatidagi turli muammo va masalalarni yechishda о‗ziga xos kutilmagan yondashuvi, aniq 
yechimlar  topishi,  ya‘ni  turli  yо‗llarini  qidirishi,  xullas  tinmay  izlanishi  bilan  harakterlanadi. 
Bunda asosiy о‗rinda tadbirkor shaxsi turadi.