O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. X. Abdurahmonov, sh. R. Xolmo‘minov

Vazirlik Mahkamasi 
boshqargan. Vazirlardan biri 
mamlakat va 
raiyat vaziri 
viloyat va tumanlardan to‘planadigan hosil, soliq-o‘lponlar 
va obodonchilik masalalari bilan shug‘ullangan. Ikkinchi – 
vaziri sipoh, 
deb atalib harbiy ishlar vaziri hisoblangan. Saltanatda 
tijorat 
(savdo), 
moliya ishlari vazirlari 
bo‘lgan. Qolgan uchta vazir esa chegara 
viloyatlari va tobe mamlakatlar boshqaruvini nazorat qilgan. Bu uch 
vazir saltanatning “xolisa”, deb yuritilgan bosh nazorat hay’atini ham 
tashkil etgan. 
Yetti vazir devonbegiga bo‘ysungan va u bilan bamaslahat 
davlatning moliyaviy ishlarini amalga oshirganlar. 
Mamlakat ma’muriy jihatdan 
ulus, viloyat 
va 
tumanlarga 
bo‘linib, 
ular 
hokim, noib 
va 
tuman boshliqlari 
tomonidan boshqarilgan. Bu 
boshqaruv rahbarlarining aksariyati harbiylar-amirlar bo‘lgan. Har bir 
shahar va viloyatlarning 
moliya devoni, qozisi, muftisi, mutavallisi 
va 
muxtasibi 
bo‘lgan. 
Buyuk Sohibqiron ishning ko‘zini biladigan tadbirkor, qobiliyatli 
insonlarni yuksak qadrlagan. “Tajribamda ko‘rilgankim, azmi qat’iy, 
tadbirkor, xushyor, jang ko‘rgan, mard, shijoatli bir kishi, mingta tadbirsiz, 
loqayd kishidan yaxshiroqdir. Chunki tajribali bir kishi minglab kishiga ish 

---

23 
buyuradi”
1
. 
Amir Temurning boshqaruvni mukammal tashkil etishi, intizomga 
qat’iy rioya etilishi ulkan saltanatni muvaffaqiyatli idora etish, beqiyos 
bunyodkorlik ishlarini amalga oshirish imkonini berdi. 
Boshqaruv nazariyasi va amaliyoti rivojlanishiga. 
XVII–XVIII 
asrlardagi sanoat inqilobi juda katta ta’sir ko‘rsatdi. Bug‘ dvigatelining 
ixtiro qilinishi bilan korxonalar uchun manufaktura xo‘jaligi chegaralari 
juda torlik qilib qoldi. Fabrikalarni rivojlashtirish uchun sarmoyaga 
bo‘lgan ehtiyoj keskin o‘sdi. Bu esa aksiya kapitaliga keng yo‘l ochib 
berdi. Ana shunday sharoitlarda boshqaruv faoliyatining mushkullashib 
ketganligi bu sohada yo‘llanma boshqaruvchilar va mutaxassislarning 
paydo bo‘lishiga olib keldi. Aksiyador mulk egalari o‘z manfaatlarini 
amalga oshirish vakolatini, buning uchun zarur bo‘lgan barcha huquqiy 
me’yorlarni ishlab chiqqan holda boshqaruvchi menejerlar ixtiyoriga 
berdilar. Bu jamiyat taraqqiyotida g‘oyatda muhim bosqich bo‘ldi. 
1776-yilda shotlandiyalik olim, professor Adam Smit tomonidan 
nashr etilgan “