O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. X. Abdurahmonov, sh. R. Xolmo‘minov

Anri 
Fayolning 
ham 
boshqaruv 
nazariyasini boyitishda munosib o‘rni bor. U ishlab chiqqan tamoyillar 
bugungi baynalmilal menejment, xususan Yevropa mamlakatlari, 
AQSH va Yaponiya mamlakatlari uchun o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. 
A.Fayolning fikricha, mehnatni tashkil etishda quyidagi 
tamoyillarga amal qilish lozim: 
1.
Mehnat taqsimoti. 
1
Бернол Дж. Десмонд. Мир без войны. М.: Иностранная литература, 1960. – С. 241 – 242. 
2
Богданов А.А. Тектология (всеобщая организационная наука), Москва, 1989. – С. 30. 

---

25 
Mehnat taqsimotining maqsadi bir xil kuch-g‘ayrat sarflagan 
holda ishlab chiqarish miqdori va sifatini oshirishdir. 
2.
Rahbariyat – majburiyatdir. 
Rahbariyat farmoyish beruvchi hamda bu farmoyishga bo‘ysun-
diruvchi kuchdir. Rahbariyatni mas’uliyatsiz tasavvur etib bo‘lmaydi, 
ya’ni rahbarlik amal qiladigan hamma joyda mas’uliyat ham paydo 
bo‘ladi. 
3.
Intizom. 
Intizom – mohiyat jihatidan bo‘ysunish, o‘zini idora etish 
qobiliyati, korxona va uning xizmatchilari o‘rtasidagy bitimga 
muvofiq ko‘rsatiladigan tashqi hurmat belgilaridir. U yoki bu ijtimoiy 
tuzilmadagi intizomning ahvoli ko‘p jihatdan uning rahbarlari 
fazilatlariga bog‘liqdir. 
4.
Farmoyish berish birligi. 
U yoki bu ish yuzasidan xizmatchiga faqat bitta boshliq buyruq 
berishi mumkin. Ushbu qoidani mutlaq haqiqat, deb tan olib 
bo‘lmasligi sababli, uni tamoyillar qatoriga qo‘yish kerak. 
5.
Rahbarlik birligi. 
Ushbu tamoyilni bitta rahbar va yakka-yu yagona maqsadni 
ko‘zlovchi operatsiyalar uchun bitta dastur, deb ifodalash mumkin. 
6.
Xususiy manfaatlarni umumiy manfaatlarga bo‘ysundirish. 
Bu tamoyil korxonada ishchilar yoki xizmatchilar guruhi manfaatlari 
korxona manfaatlaridan yuqori qo‘yilishi mumkin emas, degan 
ma’noni anglatadi. Bu boshqaruvning eng mushkul muammolaridan 
biri hisoblanadi. 
7.
Personalni mukofotlash. 
Personalni mukofotlash bajarilgan ish uchun to‘lov hisoblanadi. 
Mukofot adolatli bo‘lishi va imkon darajasida personal va korxonani, 
ishga yollovchi va xizmatchini qanoatlantirishi lozim. 
8.
Markazlashtirish. 
Markazlashtirish boshqaruv tizimi hisoblanmaydi, u o‘z-o‘zicha 
yaxshi yoki yomon bo‘lishi mumkin emas. U rahbar qarashlari hamda 
shart-sharoitga qarab qabul qilinishi yoki rad etilishi mumkin. Biroq, 
markazlashtirish katta yoki kichik darajada hamisha mavjuddir. Gap 
korxona uchun eng maqbul bo‘lgan markazlashtirish darajasini 
topishda qolgan. 
9.
Mansab darajalari. 

---

26 
Mansab darajalari quyi lavozimdan eng yuqori lavozimgacha 
bo‘lgan rahbarlik mansablari pillapoyasidir. 
10.
Tartib. 
Moddiy tartib-qoidasi hamma uchun ma’lum: har bir buyum uchun 
muayyan o‘rin va har bir buyum o‘z o‘rnida. Ijtimoiy tartib-qoidasi ham 
shunday: har bir shaxs uchun muayyan o‘rin va har bir shaxs o‘z 
o‘rnida. 
11.
Adolat. 
Personalni o‘z xizmat vazifalarini sidqidildan va sadoqat bilan ijro 
etishiga rag‘batlantirish uchun unga yaxshi munosabatda bo‘lish kerak. 
Adolat – yaxshi munosabat bilan huquq tartiboti yig‘indisidir. 
12.
Personal tarkibining doimiyligi. 
Personalning qo‘nimsizligi bir vaqtning o‘zida ishlar ahvoli 
qoniqarsiz ekanligining sababi va oqibatidir. Shunga qaramasdan, 
tarkibda o‘zgarishlar bo‘lishi muqarrar: personal yoshi, kasalligi, 
iste’foga chiqishi, vafoti ijtimoiy tuzilma tarkibini o‘zgartiradi. Ayrim 
xizmatchilar o‘z vazifalarini ijro etish qobiliyatini yo‘qotadilar, boshqa-
lar esa zimmalariga yuksakroq mas’uliyat olishga qodir bo‘lmaydilar. 
Shunday qilib, boshqa tamoyillar kabi ishchi kuchi tarkibining 
doimiy bo‘lishi tamoyili ham o‘z chegaralariga ega. 
13.
Tashabbus. 
Tashabbus deb, reja tuzish va uni amalga oshirish imkoniyatiga 
aytiladi. Taklif va amalga oshirish erkinligi ham tashabbus 
kategoriyasiga taalluqlidir. 
14. Personalning birlashishi. 
Personalni ayirish kerak emas. Biz uchun dushman kuchlarini 
ojizlashtirish uchun ularni bir-biridan uzish mahoratdir. Biroq 
korxonadagi o‘z kuchlaringizni uzish qo‘pol xatodir
1
. 
Menejmentni rivojlantirishda klassik davr hisoblangan, F.Teylor, 
G.Emerson, A.Fayol tomonidan ishlab chiqilgan boshqaruv tamoyillari 
XX asrning hech mubolag‘asiz eng muvaffaqiyatli tadbirkori 
hisoblangan amerikalik