O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

to„rtinchi guruhining
muhim mezonlari bo‗lib, uning qiymatini bozor konyunkturasining siyosiy, 
iqtisodiy va ijtimoiy kuchlar ta‘siri ostida o‗zgarishidan kelib chiqib o‗zgarishi 
hisoblanadi. 
Shubhasiz, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy kuchlar bozor konyunkturasi va 
narx-navo darajasiga ta‘sir ko‗rsatadi. Mulkiy majmua sifatidagi korxona 
qiymati o‗zgaradi. Binobarin, korxona qiymatini baholash ma‘lum bir sanada 
amalga oshirilishi kerak. Qiymat o‗zgarishi tamoyilining mohiyati ana 
shundan iborat. Shuning uchun, mazkur ko‗chmas mulkdan foydalanishning 
ehtimoliy usullarini ko‗rib chiqish uchun bozor muhitining shart-sharoitlaridan 
kelib chiqish zarur. Agar ko‗chmas mulkni ikki va undan ortiq mulkiy 
huquqlarga taqsimlash mumkin bo‗lsa, iqtisodiy taqsimot yuzaga keladi, 
buning natijasida obyektning umumiy qiymati ortadi. Iqtisodiy taqsimot 
tamoyili shuni bildiradiki, mulkiy huquqlarni obyektning umumiy qiymatini 
oshiradigan tarzda taqsimlash va birlashtirish lozim. 
Bunday tahlilning natijasi bo‗lib mulkdan eng yaxshi va eng samarali 
foydalanish hisoblanadi, boshqacha aytganda, mulkdan foydalanishning 
yo‗nalishini aniqlash yuridik va texnik jihatdan amalga oshiriladi va 
mulkdorga baholanayotgan mulkning eng yuqori qiymatini ta‘minlaydi. Eng 

---

82 
yaxshi va eng samarali foydalanish tamoyili ana shundan iborat. Mazkur 
tamoyil, agar baholash katta tarkiblash maqsadida amalga oshirilayotgan 
bo‗lsa, qo‗llaniladi. Agar baholashning maqsadi amaldagi mulkiy majmuaning 
qiymatini ehtimoliy o‗zgarishlarni hisobga olmagan holda aniqlashdan iborat 
bo‗lsa, u holda ushbu tamoyil qo‗llanilmaydi. 
O‗zbekiston sharoitida ko‗chmas mulk qiymatini baholash jarayonida 
ko‗chmas mulkning ko‗p jihatlariga ahamiyat berilishi kerak, avvalambor, 
qonunda ko‗rsatilagan me‘yorlardan chiqib ketmayotganligini, baholovchi 
tashkilot tomonidan to‗g‗ri faktlar va baholanayotgan obyektga nisbatan real 
qiymatini keltirib chiqarishda odilona prinsip asosida narx berilayotganligiga 
ahamiyat berilishi kerak.