O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

 
2.4. Ko„chmas mulkning hayot sikli (turlari bo„yicha)
Ko‗chmas mulk obyektlarining jismoniy obyekt sifatidagi hayoti 
davomiyligi – bu ko‗chmas mulk obyektlarining loyihaga muvofiq
shakllantirilishidan to tugatilganiga (utilizatsiya qilinganiga) qadar 
mavjud bo‗lish jarayonlarining ketma-ketligidir. 
Ko‗chmas mulk obyekti hayot davri nuqtayi nazaridan quyidagi 
muddatlar farqlanadi: 
1.
Samarali yosh, tashqi ko‗rinish, texnik holat kabi 
ko‗rsatkichlarga bog‗liq obyekt yoshini ko‗rsatadi. 
2.
Xronologik (haqiqiy) yosh, obyektning ishga tushgan paytidan 
boshlab ekspluatatsiyada bo‗lish davriga mos keladi. 
3.
Iqtisodiy 
hayotning 
qolgan 
muddati, 
ekspert-baholovchi 
tomonidan obyektni baholash maqsadida ishlatiladi va baholash 
sanasidan to obyektning iqtisodiy hayoti tugagungacha bo‗lgan davrni 
qamrab oladi (2.4.1-rasm). 
Ko‗chmas mulk obyektining (yerdan tashqari) jismoniy hayoti 
muddatining davomiyligi, iqtisodiy va samarali yoshi tabiat qonunlari 
kuchiga ega, ya‘ni eskirishiga bog‗liqdir. 
1
O‗zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi, 84 modda. 

---

55 
Ko‗chmas mulk obyektlari hayot siklining bosqichlari quyidagicha 
nomlanadi: loyiha oldi-loyihalash-qurilish-ekspluatatsiya-tugatilish.
2
1.
Loyiha oldi (boshlang„ich) bosqich
o‗z ichiga quyidagilarni 
oladi: ko‗chmas mulk bozorini tahlil qilish, ko‗chmas mulk obyektini 
tanlash, loyiha strategiyasini shakllantirish, investitsiyaviy tahlil, 
boshlang‗ich-ruxsat beruvchi hujjatlarni rasmiylashtirish, investitsiyaviy 
kredit resurslarni jalb qilish. 
2.
Loyihalash bosqichi
o‗z ichiga quyidagilarni oladi: moliyaviy 
chizmani ishlab chiqish, moliyalashtirishni tashkil qilish, muhandis-
arxitektura guruhini tanlash, loyihalashni boshqarish. 
Ko‗rinib turibdiki, birinchi ikki bosqich daromad keltirmaydi, 
chunki ular asoslovchi xarakterga ega. Bu davrning asosiy vazifalari-
mazkur bosqichlar muddati davomiyligini qisqartirish, ko‗chmas mulk 
obyektlarining iste‘mol sifatini oshirish va eng asosiysi-ko‗chmas mulk 
2
Yanada kengroq ma‘lumot: А. Н. Асаул. Управление, эксплуатация и развитие имущественных комплексов / 
А. Н. Асаул, Х. С. Абаев, Ю. А. Молчанов.- СПб.: Гуманистика, 2007. 240 c. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hayot vaqti
Iqtisodiy hayot muddati*
Jismoniy hayotning tipik muddati ** 
Bin
o
qurilga
n 
Xronologik yosh 
Samarali
yosh** 
Baholash sanasi 
Iqtisodiy hayotning 
qolgan muddati* 
Yaxshilanishlar bino qiymatga 
qoʻyilmalar kiritmay qoʻyadi 
Bino 
buziladi 
*Rеkonstruksiya, qayta jihozlash (qayta urish), modеrnizatsiya yoki
sharoitlarning oʻzgarishi hisobiga uzayishi mumkin. 
**Binoning haqiqiy yoshidan katta boʻlishi mumkin.