O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

 
Baholash obyektidan eng maqbul va eng samarali 
foydalanishning tahlili 
Baholash obyektidan eng maqbul va eng samarali foydalanishning 
tahlili ko‗chmas mulk bozor qiymatini hisoblashning ajralmas qismidir. 
Eng maqbul va eng samarali foydalanish ko‗chmas mulkdan 
foydalanishning qonun yo‗li bilan ruxsat etilgan, jismoniy jihatdan 
ro‗yobga chiqarish va moliyaviy jihatdan amalga oshirish mumkin 
bo‗lgan, ko‗chmas mulkning funksional imkoniyatlarini to‗la ro‗yobga 
chiqarish va uning eng katta qiymatini ta‘minlash imkoniyatini 
beradigan ehtimol tutilgan yo‗li sifatida aniqlanadi. 
Baholash obyektidan foydalanish, agar u qonunga muvofiq 
ta‘qiqlangan yoki uni jismoniy jihatdan amalga oshirish mumkin 
bo‗lmasa, eng samarali deb qaralishi mumkin emas. Hatto foydalanish 
qonunda ruxsat etilgan va jismoniy jihatdan uni amalga oshirish mumkin 
bo‗lgan holda ham baholovchi oqilona mulohazalarga ko‗ra bunday 
foydalanish amalda mumkinligi haqidagi o‗z fikrini asoslashi lozim.
Tahlil foydalanishning bir yoki bir nechta varianti bo‗lishi 
mumkinligini namoyish etganidan so‗ng, moliyaviy nuqtayi nazardan 
ularning asosliligi tekshiriladi. Baholash obyektining eng katta qiymatini 
ta‘minlaydigan va boshqa talablarga javob beradigan foydalanish eng 
samarali deb hisoblanadi. 
Foydalanishning qonunda ruxsat etilgan va jismoniy jihatdan 
amalga oshirish mumkin bo‗lgan barcha variantlari orasidan baholash 
obyektiga kiritilgan investitsiyalarga zarur miqdordagi daromadni va 
baholash obyektining eng katta qiymatini ta‘minlaydigan foydalanish 
varianti tanlanadi. 

---

275 
Baholash obyektidan foydalanishning ehtimol tutilgan variantlarini 
tanlashga uning jismoniy tavsifi, servitutlar va boshqa qo‗shimcha 
yuklamalar, yaxshilashlarni amalga oshirish mumkin emasligi, obyekt 
joylashgan yer hamda baholovchi aniqlashi shart bo‗lgan boshqa omillar 
muayyan cheklashlar belgilashi mumkin. 
Eng samarali foydalanishning bir necha turlarini aniqlash mumkin 
bo‗lgan hollarda baholovchi foydalanishning barcha muqobil 
variantlarini undan foydalanish natijalariga ta‘sir etuvchi barcha ichki va 
tashqi omillar nuqtayi nazaridan ko‗rib chiqishi lozim. 
Baholash obyekti uning faoliyat turi va asosiy yo‗nalishini saqlash 
sharti bilan xususiylashtirilayotgan bo‗lsa, eng maqbul va eng samarali 
foydalanishning tahlili o‗tkazilmaydi. Keyinchalik uning qiymatini 
hisoblashda 
baholovchi 
baholash 
obyektidan 
uning 
joriy 
foydalanilishiga muvofiq foydalaniladi degan farazdan kelib chiqishi 
lozim.
Bozorga oid axborot yetarli emasligi eng maqbul va eng samarali 
foydalanishning tahlilidan voz kechilishiga va baholash obyektidan 
foydalanishning joriy turi eng maqbul deb e‘tirof etilishiga sabab 
bo‗ladi.
Eng maqbul va eng samarali foydalanishning tahlilini amalga 
oshirishdan voz kechish baholovchi tomonidan baholash to‗g‗risidagi 
hisobotga asoslanishi lozim.