O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

 
 
 

---

252 
8.3.1-jadval 
Obyektning bozor narxini aniqlash usullarini tasnifi
Joriy faoliyat 
ma‟lumotlariga 
asoslangan usullar
Bashorat 
ma‟lumotlariga 
asoslangan usullar
Faoliyatning o„tgan, 
joriy va bashorat 
ma‟lumotlarining 
birligiga asoslangan 
usullar
-
balansli qiymat; 
-
tuzatilgan balans 
qiymati; 
-
o‗rindoshlik; 
-
tugatish qiymati. 
-
sotuvni qoplash 
davriyligi; 
-
joriy sof qiymati; 
-
daromadning ichki 
qo‗yilmasi. 
-
daromadni 
kapitallashtirish; 
-
qiyosiy taqqoslash; 
-
tarmoqlararo 
munosabatlar. 
 
Ko‗chmas mulk obyektlari qiymatini baholashda qaysi usullardan 
foydalanish 
samaradorligini 
aniqlash 
uchun 
baholash 
usullarining 
xususiyatlarini aks ettiradigan ko‗rsatkichlari solishtiriladi. 
Ko‗chmas mulk obyektlari qiymatining baholash usullarini taqqoslash 
8.8-jadvalda keltirilgan. 
Natijalarni muvofiqlashtirish – usullarning har birini qo‗llanishi baholash 
aniqligini oshirishga yo‗naltirilgan. 
Bir necha baholash usullaridan foydalanilganida yakuniy qiymat 
miqdori quyidagi formulalar bo‗yicha aniqlanadi: 
n 
S = S1,S2,....,Sn, 
S = ∑S
i
 x k
i
, ∑k
i
= 1 (8.1) 
i=1 
bu yerda, i = 1...n. n - foydalanilgan usullar soni, ya‘ni qiymat 
ko‗rinishlari soni; k – i - chi usulning nufuzli ulush koeffitsiyenti. 
 
 
 
 
 
 

---

253 
8.3.2-jadval 
Ko„chmas mulk obyektlari qiymatining baholash usullarini 
taqqoslash 
 
Usulning 
xususiyatlari 
S
of
 b
alan
s 
q
iymat
u
su
li
 
T
o„
g„
ril
an
gan
 
b
alan
s 
q
iymat
 
u
su
li
 
S
of
 o„
rin
d
osh
lik
 
q
iymat
 u
su
li
 
T
u
gatish
 
q
ymat
 u
su
li
 
S
ot
u
vn
i 
q
o
p
lash
 
d
avr
iyl
igi
u
su
li
 
 
Pul
 oq
imin
i 
d
isk
on
tlas
h
 
u
su
li
 
 
Dar
omadn
in
g
 
ichk
iq
o„
yil
m
asi
 
u
su
li
 
Dar
omadn
i 
k
ap
italla
sh
tir
ish
 
u
su
li
 
Aktivlarning 
daromadliligini aks 
ettirishi 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
Sarmoyani qoplash 
muddati 
- 
- 
- 
- 
+ 
- 
- 
- 
Tashqi muhit 
ta‘sirini hisobga 
olish 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
Bo‗lajak 
daromadlarni 
hisobga olish 
- 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
- 
Mavjud 
ma‘lumotlardan 
foydalanishligi 
+ 
+ 
+ - + - 
- 
- 
- 
- 
Tez yechimliligi 
+- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
+ 
Oson tushunarliligi 
+ 
+ 
+- 
+- 
+ 
- 
- 
+ 
Eslatma:
«+» – usul ushbu xususiyatga ega; 
«-» – usul ushbu xususiyatga ega emas; 
«+ -» –
usul ushbu xususiyatga qisman ega. 
Nufuzli ulush koeffitsiyentini aniqlash eng mas‘uliyatli bosqichdir, 
chunki bu bosqichda baholovchining kasbiy mahorati aniqlanadi va ko‗pincha 
baholash maqsadi asos qilib olinadigan ekspert baholash usuli yordamida juda 

---

254 
puxta ravishda qabul qilinadi. 
Ko‗chmas mulk obyektining qiymati haqida so‗nggi qarorni qabul 
qilish uchun boshlang‗ich ma‘lumotlarni va uchta an‘anaviy baholash 
yondashuviga mansub usullardan foydalanib olingan natijalarni tahlil etish 
kerak. Olingan qiymatlarni mexanik tarzda o‗rtacha holatga keltirish mumkin 
emas. Mantiqiy muhokama qilish yo‗li bilan qaysi narx eng ehtimolga 
yaqinligini belgilash lozim. Qabul qilingan qiymat oqilona chegaralarda 
yaxlitlanadi. 
Uch va undan ortiq bo‗lgan usullardan foydalanilganda bir obyektning 
uch va undan ko‗p narx variantlari S
1;
S
2
,S
3
...,S
n
, aniqlanadi. Bularning 
ichidagi eng kichik qiymat S
min
, eng katta qiymat S
max 
bo‗lib, mulkning 
yakuniy qiymati shular oralig‗ida yotadi. Yakuniy qiymatni aniqlash uchun 
baholash maqsadidan kelib chiqqan holda, nufuzli ulush koeffitsiyentlari k
1
, 
k
2
, k
3
va k
i 
kiritiladi. Bu koeffiyentlarning yig‗indisi ∑k
i
= 1 bo‗ladi. 
Agarda, baholash maqsadi kredit olish uchun bo‗lsa, u holda xarajatli 
usul uchun k
i
≥ 0,4 dan, baholash maqsadi sotish bo‗lsa k
2
, yoki k
3
≥ 0,4 dan 
deb qabul qilinadi. Bu nufuzlik koeffitsiyentlarni belgilash aniqligi 
baholovchining mahoratiga, tajribasiga va bilimiga bog‗liqdir. 
Baholash hisobotini tuzish 
Ish yakunida ko‗chmas mulk obyekti qiymatini baholash to‗g‗risida 
hisobot tuziladi.
Birinchi bosqichda ko‗chmas mulk qiymatini baholash bo‗yicha 
muammoni to‗rtta alohida masalaga ajratish mumkin: 

ko‗chmas mulk obyektini identifikatsiya qilish lozim; 

mulkning yuridik huquqlarini o‗rnatish; 

baholash maqsadini aniqlash; 

baholash sanasini belgilash. 
Ikkinchi bosqichda baholash hisoboti shakllantirilib, u quyidagidan 
iborat bo‗ladi: 

ko‗chmas mulk obyektining bayoni, unda ko‗chmas mulkning tarkibi, 
uning boshqa obyektlardan farqi va o‗ziga xos xususiyatlari ko‗rsatiladi; 

ko‗chmas mulk bo‗lmagan, lekin baholashga kiritilgan mulkning 
bayoni; 

ko‗chmas mulk uchun mulkiy huquqlarning bayoni; 

---

255 

baholash maqsadi; 

baholash sanasi; 

baholash lozim bo‗lgan va qiymat turlarining kengaytirilgan aniq 
ifodasi va baholovchining uni tushunishi; 

baholash o‗tkazilgan cheklovchi shartlar doirasining bayoni; 

to‗plangan va foydalanilgan fakt va ma‘lumotlarning xususiyati, hajmi 
to‗g‗risidagi ma‘lumotlar; 

baholovchining ko‗chmas mulkdan eng yaxshi va samarali 
foydalanish usuli to‗g‗risidagi fikrlari; 

ko‗chmas mulk qiymati to‗g‗risida xulosalar qilingan usullar, 
tadbirlar, dalillar asosi; hisobotda foydalanilayotgan ma‘lumotlar to‗g‗riligi, 
obyektning shaxsan ko‗rib chiqilganligi, ko‗chmas mulk qiymatini baholash 
andozalariga rioya qilinganiga tariflar qilinadi; 

baholovchining malakasi va uning ishiga haq to‗lash to‗g‗risidagi 
sertifikat, litsenziya, ma‘lumotning nusxasi; 

ko‗chmas mulk qiymatini baholashdan shaxsiy manfaat yo‗qligi 
to‗g‗risida ma‘lumotlar; 

baholovchi yoki baholovchilarning imzolari;

agar baholovchilardan qaysi biridir xulosalarga rozi bo‗lmasa, 
hisobotda dalillar ko‗rsatilishi mumkin; 

ishda foydalanilgan va xulosalar yasashda asos bo‗lgan asosiy 
hujjatlarning nusxalari. 
Hisobot 
shakli 
odatda 
shartnomani 
tuzish 
bosqichida 
muvofiqlashtiriladi. Bu yuqorida sanab o‗tilgan masalalar kiritilgan 
oddiy xat yoki mufassal hisobot bo‗lishi mumkin.