O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Yumaloq bargli isfarak (ovcho‘p) — Delphinium rotundifolium Afan.

Ko‘p yillik gemikriptofit o‘simlik. Poyasi oddiy yoki qisman shoxlangan, 30-70 sm, pastki qismi ikki xildagi uzun (1-2 mm) oq va kalta, (0,3-0,5 mm) asosi yo‘g‘onlashgan sariq tuklar bilan qoplangan, yuqori qismidagi quyuq tuklari orasida sariqlari yaqqol ajralib turadi. Ildiz oldi barglari uzun (30 sm gacha), poyadaglarisi esa ancha qisqa. Barcha barglari sertuk bandli, plastinkasi yumaloq, asosi ponasimon, o‘rtasigacha uch bo‘lakka bo‘lingan, ustki tomoni deyarli tuksiz, siyrak tuklari, asosan, barg tomirlarida joylashgan, to‘q yashil rangli, pastki tomoni esa ancha sertuk, och yashil rangli. Pastki barglari plastinkasining bo‘laklari teskari tuxumsimon, chetki bo‘laklari o‘rtadagisidan ancha yirik, bo‘laklari, ko‘pincha, yarmigacha qo‘shparraksimon, yuqorigi barglarning bo‘laklari esa yumaloq rombsimon yoki keng yumaloq rombsimon, o‘rta bo‘lak chetkilaridan kattaroq. To‘pguli oddiy yoki biroz shoxlangan, siyrak bo‘lib, undagi kam sonli ko‘k gullar ancha uzun gulbandda joylashgan. Gulbandi oq va sariq tuklar bilan zich qoplangan. Pastki gullarning gul oldi barglari varaqsimon, yuqorigi gullarining gul oldi barglari esa nashtarsimon yoki ensiz nashtarsimon, tekis qirrali, aralashgan oq va sariq tuklar bilan qoplangan, chetlari esa faqat oq tukli. Yondosh bargchalari to‘g‘ri nashtarsimon, 10 mm gacha uzunlikda, quyuq oq va sariq tuklar bilan qoplangan. Gulqo‘rg‘on barglari enli teskari tuxumsimon yoki teskari tuxumsimon, 15-18 mm uzunlikda va 8-12 mm enlilikda, uchlari biroz o‘tkirlashgan, tashqi tomoni uzun oq va kalta sariq tuklar bilan quyuq qoplangan, ichki tomoni tuksiz. Pixi to‘g‘ri yoki biroz qayrilgan, 12-14 mm uzunlikda va 3-4 mm diametrli, qiya yo‘nalgan yoki ba’zan gorizontal, deyarli silindrsimon, to‘mtoq uchli. Bargagi quyuq tukli, tig‘simon o‘tkirlashgan.

Iyun – iyul oylarida gullaydi, avgust – sentabr oylarida mevasi yetiladi [13].

Tog‘larning shimoliy yonbag‘irlarida, archazorlarda, o‘rta va yuqori tog‘ mintaqalarining qumli va shag‘alli joylarida to‘da-to‘da bo‘lib o‘sadi [14].

Farg‘ona, Samarqand, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarida uchraydi.

Umumiy tarqalishi: O‘rta Osiyo (Pomir – Oloy). Endem [13].

Ximiyaviy tarkibi: Alkaloidlar: 0,06-0,08% delfonin, delsemin (metillikakonitin), delsemin, likoktonin (delsin), brounin.

Ahamiyati: Yer ustki organlari asab kasalliklarida tinchlantiruvchi sifatida qo‘llaniladigan elatin alkaloidini olish uchun ishlatiladi [15]. Oshqozon kasalliklarida, antigelmint sifatida, tutqanoq, sifilis, suvchechak, sarg‘ayma va onkologik kasalliklarni davolashda foydalaniladi. Ekstrakt va damlamasi bog‘, tomorqa zarakunandalari va uy hasharotlariga qarshi insektitsiddir. Xalq veterinariyasida qurt tushiruvchi sifatida qo‘llaniladi.

Zaharli [14].