O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

XIX asr oxiridan XX asrning 20-yillarigacha bo ‘Igan davr
— milliy 
ozodlik kurashi avj olishi va keng yoyilish davridir. Bu davrning eng yorqin 
siymolari Sayyid Ahmadxon, Muhammad Iqbol, O.Tair, al-Afg’oniy, Muhammad 
Abdu, Ismoilbey G’aspirali, Domla Ikromcha, Behbudiy, Mirzo Siroj Buxoriy, 
Munawar Qori, Fitrat, Ziyo Go’kalp, Muso Jug’ulloh Qozoniy va boshqalar edilar. 
2.
XX asrning 20-yillaridan to 40-50-yillar.
Bu davrda milliy ozodlik 
kuchlari milliy mustaqillikni qodga kiritish, milliy davlatchilik qurish, zamonaviy 
taraqqiyot yo’liga o’tish vazifalarini amalda hal qilish pallasiga kirgan edilar. Bu 
davrning eng yorqin siymolari — mutafakkirlari Mustafo Kamol Ota Turk, Ziyo 
Go’kalp, Alixon To’ra Sog’uniy, Mustafo Cho’qayev, Usmon Xo’ja, Xoja 
Pahlavonniyoz, Alixon Bukeyxonov, Mirsayyid Sultongaliyev, Z.V.To’g’on, Bekir 
Chodponzoda, Omonulla Hon, Fayzulla Xo’jayev, Turor Risqulov, Rashid Rido, 
Toqiy Eroniy, Mahmudbek Torziy, A.K.Ozod va boshqalar edilar. 
3.
XX asrning 60— 70-yillaridan to 90-yillarigacha bo ‘Igan davrda 
arab-
musulmon Sharqi, sho’rolar mintaqasini istisno qilganda, qiyinchilik bilan bo’lsa-da, 
hozirgi zamon taraqqiyoti uchun iqtisodiy-texnik, siyosiy-huquqiy, ilmiy-ma’naviy 
va texnologik zaminni yarata boshladilar. Bu davrning eng yorqin mutafakkirlari, 
siyosiy rahnamolari: Jamol Abdul Nosir, Masodiq, Sukarno, Anvar Sadat, 
Muhammad va Sayyid Qutb,Turgut O’zol va boshqalar edilar. 
4.
XX asrning 90-yillaridan keyingi davrda
arab-musulmon dunyosi, turkiy 
olam, nisbatan rivojlangan davlatlar va mintaqalar — Turkiya, Pokiston, Saudiya 

---

67 
Arabistoni, Quvayt, Janubi Sharqiy Osiyo mintaqasi mamlakatlari jadal taraqqiyot 
yodiga kira boshlagan bo’lsalar, sho’rolar istibdodi ostida qolgan mintaqalar 
davlatlari — Ozarbayjon, O’zbekiston, Qozog’iston, Qirg’iziston, Turkmaniston, 
Tojikiston — milliy mustaqillikni qolga kiritish, mustahkamlash, milliy 
davlatchilikni vujudga keltirish, zamonaviy taraqqiyot yoliga chiqib olish va huquqiy, 
demokratik jamiyat qurish, jahon sivilizatsiyasiga tabiiy-tadrijiy kirib borishdan 
iborat „Milliy uyg’onish“ jarayonlarini boshidan kechirmoqdalar. 
Bu davrda arab-musulmon Sharq falsafasi Indoneziya, Malayziya, Singapur, 
Filippin kabi mamlakatlarda yuksak texnologik taraqqiyot sur’ati va sifatiga mos 
keluvchi G’arbga xos aqliy bilish usullari, texnologik tafakkurga zo’r berish va 
Sharqqa xos tadrijiy taraqqiyot va e’tiqodiy bag’rikenglikni o’zida jo qilayotgan 
(sintez) zamonaviy falsafa qaror topa boshladi. 
Ayni paytda Misr, Suriya, Iroq, Liviya, Yaman, Falastin, Jazoir, Livan, Sudan, 
Efiopiya, Eron, Afg’oniston kabi musulmon mamlakatlarida 60-80-yillardagi „Islom 
sotsializmi“ vasvasalaridan so’ng, asl arab-musulmon falsafasi o’zaniga qaytish roy 
bermoqda. 
Sobiq sho’rolar hududidagi yangi „Milliy Uyg’onish“ falsafasi g’oya, maqsad, 
qadriyat nishonalari Milliy Respublikalar Prezidentlari I.A.Karimov, M.Shaymiyev, 
bN.Nazarboyev, A.Akayev va boshqa siyosiy arboblar tomonidan ilgari surildi. 
Mustaqillikning nazariy va amaliy muammolari boyicha Islom Karimov oldinga 
surgan g’oyalar ijtimoiy-falsafiy taraqqiyotga qo’shilgan muhim hissadir. Bunda ham 
asosiy qadriyat sifatida Sharq falsafasi an’analari e’tiqodiy bag’rikenglik va 
zamonaviy taraqqiyot prinsiplari bilan uyg’un bo’lishi zarurligi haqidagi asosiy 
g’oyalar ilgari surilmoqda. 
XX asr Sharq falsafasi sobiq mustamlaka mamlakatlarda roy bergan va 
berayotgan milliy uyg’onish, milliy tiklanish jarayonining nazariy asosiga aylandi. 
Sharqda о‘z tafakkur uslubida bilimlarni ifodalash va о‘zlashtirishning о‘z 
mexanizmlari va shakllari, bilim va haqiqatga eltuvchi yо‘lni yorituvchi о‘z 
mо‘ljallari mavjud. Sharq ta’limotlari va tafakkur uslubini Sharq amaliyoti va 

---

68 
tajribasidan olingan Sharqqa xos usullar va metodlar yordamida tushunish va ichdan 
anglab yetish mumkin.