O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Xalq amaliy san’ati va dizayn. 
Ma'lumki, mavjud barcha san’at asarlari o‘z 
o‘quvchisiga, tinglovchisiga yoki tomoshabiniga o‘tkazadigan badiiy, estetik, ruhiy 
ta’siri orqali bilim beradi, tarbiyalaydi. Shu o‘rinda amaliy san’at turlarining 
xususiyatlari o‘ziga xos bo‘lib, ularni boshqa hech narsa bilan solishtirib bo‘lmaydi. 
Ya’ni bunday san’at asarlari ayni chog‘da ham badiiy, ham amaliy vazifalarini bajara 
olishi ularning ahamiyatini belgilaydi. 
Samarqand, Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Termiz, Toshkent, Qo‘qon va boshqa 
shaharlardagi me'morchilik va xalq amaliy san’ati yodgorliklari o‘tmish ajdodlarimiz 
yaratgan barkamol, takrorlanmas va tarixan bebaho asarlarning namunalari bo‘lib, 
xalqimizning va shu bilan birga jahon madaniyatining durdonalaridan bo‘lgan badiiy 
va madaniy merosni tashkil etadi. Xalq amaliy san’ati kishilarning ma'naviy olamini 
boyitadi, ba diiy-estetik didini shakllantiradi, ruhiyatini tarbiyalaydi. Shuning uchun 
ham o‘zbek xalqi amaliy san’ati kishilarning badiiy, axloqiy, umuminsoniy jihatdan 
tarbiyalab, ularning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda ham madaniy darajasini 
yuksaltirishda eng zarur manbalardan hisoblanadi. 
Bugungi zamonaviy inshootlar kabi turar-joylarda amaliy san’atning bir qancha 
turlarini ko‘rish mumkin. Turar-joylarning turli-tuman badiiy-texnologik usullarda 
namoyon etilgan badiiy bezak turlari, O’zbekiston me’morchiligida ham muhim o‘rin 
tutadi. Intererlarning badiiy bezatilishda asosiy ahamiyat devoriy naqqoshlikka 
qaratilgan bo‘lib, bu o‘zbek xonadonini bezatishda muhim jihatlardan hisoblanadi. 
Yog‘och o‘ymakorligi faqat intererning sirtida namoyon bo‘lib qolmay turli 
shakl va kompozitsiyalarda ham aks etadi. Bu interer uchun ishlangan stol, stullar, 
xontaxtaning nafaqat shaklining bejirimligi balki yog‘och fakturasining go‘zalligi va 
ularga berilgan ishlov hamda naqshlarning betakror va yengilligi kishiga zavq 
bag‘ishlaydi. Toshkent turar-joy me’morchiligida O’rta Osiyo me’morchiligi 

---

397 
amaliyotida qo‘llanilgan badiiy bezaklarning deyarli barcha turlari mavjud: suvalgan 
devor ganch naqqoshligi hamda o‘yrnakorligi shular jumlasidandir. 
Intererning badiiy bezalishida asosiy ahamiyat devoriy naqqoshlikka qaratilgan 
bo‘lib, bu o‘zbek xonadonini bezatishda muhim jihatlardan hisoblanadi. Ko‘pincha 
naqqoshlik ganch o‘ymakorligi bilan muvofiqlikda bajariladi. Ayniqsa, Toshkentda 
keng tarqalgan o‘simlik naqshlari — majnuntol, anor, xrizantema butalarining 
yoyilgan shoxlarini ko‘plab uchratish mumkin. Bu lavhalar faqatgina bezak emas o‘z 
falsafiy ma’nosiga egadir. Masalan, majnuntol — sevgi sog‘inchi, anor — serhosillik, 
lola — bahor, gulsafsar osoyishtalik va uzoq umrni anglatgan. 
Mustaqillik yillarida shaharsozlik beqiyos o‘zgarishlarga, taraqqiyotga yuz tutdi. 
Shaharlarda nafaqat tarixiy obidalar qayta tiklandi, balki ziyoratgohlar 
obodonlashtirildi, qator zamonaviy kasb-hunar kollejlari, maktablar, zavodlar, 
fabrikalar, sport maydonlari, shifoxonalar, mehmonxonalar, istirohat bog‘lari, 
xiyobonlar, bozorlar, yo‘llar, ko‘priklar, savdo majmualari, favvoralar, gulzorlar 
barpo etildi. 
Ayniqsa keyingi yillarda bu sohada muhim o‘zgarishlar bo‘ldi. Turar-joylarni 
takomillashtirish, badiiy loyihasini muhandis, dizayner mutaxassislar yordamida 
qulay, chiroyli, shinam bolishiga erishish uchun maxsus loyihalar qabul qilinmoqda. 
Zamonaviy shaharsozlik dizaynini takomillashtirish uchun «Davlat arxitektura va 
qurilish qo‘mitasi tizimini tubdan qayta tashkil etish, shaharsozlikning eskirgan 
metodologiya va normativlari, kapital qurilishdagi nomutanosiblik va muammolarni 
bartaraf etish, Shuningdek, loyiha institutlarining samarasiz faoliyatini qayta ko‘rib 
chiqish» taqozo etiladi
22
. 
Bugun O’zbekistonning barcha shaharlarida katta hajmdagi qurilish va 
obodonlashtirish ishlari olib borilmoqda. Viloyat markazlari Nukus, Andijon, Jizzax, 
Namangan, Samarqand, Buxoro, Guliston, Qarshi, Termiz kabi shaharlarni 
zamonaviy me’morlik talablari asosida tubdan qayta qurish ishlari amalga 
oshirilmoqda. Ana shunday keng ko‘lamli ishlar natijasida Samarqand shahri 
22
Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik 
qoidasi bo‘lishi kerak. — T.: O’zbekiston, 2017.-В. 22-23 

---

398 
jahondagi inson o‘z umri davomida albatta borib ko‘rishi zarur bo‘lgan 50 shaharning 
biriga aylandi. Buyuk Britaniyaning «Ekonomist» jurnalida e’lon qilinishicha 
Toshkent shahar obodligi va yashash uchun qulayligi jihatidan dunyo reytingida 140 
ta shahar orasida 58 o‘rinni egalladi. Bu misollarning barchasi madaniy makonda 
dizaynning o‘rni va roli ortib borayotganini ko‘rsatadi. Nafaqat Toshkent, balki butun 
O’zbekistonning go‘zalligi dunyoga namoyon qilinmoqda. Bunda funksionallik va 
badiiylik, foydalilik va go‘zallik, tejamkorlik va ta’sirchanlik, qulaylik va shinamlik 
kabi dizayn paradigmalari madaniy makonni shakllantirishning asosiy omili boladi va 
dizaynning insonparvarlik maqsadini namoyon etadi. Bu milliylik va umuminsoniylik 
uyg‘unligi, urf-odat va an'analar, tarixiy tajribaga asoslangan holda soglom turmush 
tarzi va qulay sharoit yaratib berish, bir so‘z bilan aytganda yurtimizdagi obodlik va 
farovonlik bilan belgilanadi.