O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

IV. Mantiqiy kvadrat orqali xulosa chiqarish.
Bunda oddiy qat’iy mulohazalarning о‘zaro munosabatlarini (qarang: mantiqiy 
kvadrat) e’tiborga olgan holda, mulohazalardan birining chin yoki xatoligi haqida 
xulosa chiqariladi. Bu xulosalar mulohazalar о‘rtasidagi zidlik, qarama-qarshilik, 
qisman moslik va bо‘ysunish munosabatlariga asoslanadi.Bu munosabatlarning 
tahliliga kо‘ra xulosa chin bо‘lgan quyidagi holatlarni kо‘rsatish mumkin. 
1.Asos mulohaza va xulosa chin bо‘lgan : A→I, YE→0. 
2.Asos mulohaza xato va xulosa chin bо‘lgan:I→O, O→I 
Masalan: A. Hamma mustaqil davlatlar BMT ga a’zo. 
I.Ba’zi mustaqil davlatlar BMT ga a’zo. 
Bevosita xulosa chiqarish usullari bilish jarayonida mavjud fikrni aniqlab olish, 
uning mohiyatini tо‘g‘ri tushunish, shuningdek, bir fikrni turli xil kо‘rinishda bayon 
qilish, yangi bilimlar hosil qilishga imkon beradi. 
Oddiy qat’iy sillogizm 
Deduktiv xulosa chiqarish aslida sillogizm shaklida bо‘ladi. “Sillogizm” sо‘zi 
qо‘shib hisoblash, degan ma’noni beradi. Bu termin mantiq fanida, deduktiv xulosa 
chiqarishning kо‘proq ishlatiladigan turi hisoblangan oddiy qat’iy sillogizmni 
ifodalashda qо‘llaniladi. 
Sillogizm 
о‘zaro mantiqiy bog‘langan ikki qat’iy 
mulohazadan uchinchi – yangi qat’iy mulohaza zaruriy tarzda kelib chiqadi. Bunda 
dastlabki mulohazalardan biri, albatta, yo umumiy tasdiq yoki umumiy inkor 
mulohaza bо‘ladi. Hosil qilingan yangi mulohaza dastlabki mulohazalardan 
umumiyroq bо‘lmaydi. Shunga kо‘ra sillogizmni umumiylikka asoslangan xulosa 
chiqarish, deb atasa bо‘ladi. Masalan, quyidagi mulohazalar berilgan bо‘lsin: 
Hech bir xasis saxiy emas. 
Ba’zi boylar xasisdir. 
Bu mulohazalardan zaruriy ravishda – Ba’zi boylar saxiy emas, degan uchinchi 

---

278 
mulohaza kelib chiqadi. Sillogizmning tarkibi oddiy qat’iy mulohazalardan tashkil 
topgani uchun u oddiy qat’iy sillogizm deyiladi.