O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat

7. Konstitutsiya, davlat ramzlari va fuqarolik maqomining mavjudligi.
Davlat shakli deganda, davlat tuzilishi va boshqaruv usulini belgilaydigan tashqi xususiyatlar tushuniladi. Davlat oliy organlarini tashkil etish, davlat hokimiyatining hududiy tuzilishi va uni amalga oshirish usullaridir. Davlat shakli 3 elementdan tashkil topadi. Bular quyidagilardan iborat:
I. Davlatning boshqaruv shakli.
II. Davlatning tuzilish shakli.
III. Siyosiy rejim.
Endi bularni alohida ko’rib chiqamiz.
1. Davlatning boshqaruv shakli – Oliy davlat hokimiyati, uning idora-lari, aholi bilan o’zaro munosabati, aholining ushbu idoralarni shakllan-tirishda ishtirok etish darajasi tushuniladi. Dunyodagi barcha mamlakatlar boshqaruv shakliga qarab davlatni ikkiga ajratadilar: monarxiya va respublika.
1. Monarxiya shakli (yunon. yakka hokimlik) – oliy hokimiyat yakka hokim davlat boshlig’ining qo’lida bo’lgan va bu hokimiyat meros qilib beriladigan davlat boshqaruv shakli. Bunda davlat boshlig’i nasldan-naslga o’tadi va monarx umrbod davlat boshlig’i bo’ladi.
Monarxiya davlat boshqaruvining 4 turi mavjud: 1) Mutlaq monarxiya; 2) Konstitutsion monarxiya; 3) Parlamentli monarxiya; 4) CHeklangan monarxiya.
1) Mutlaq (absolyut) monarxiya – bunda monarxning vakolati cheklanmagan, u yagona hukmdor bo’ladi. Davlat hokimiyatini boshqa bironta idora bilan cheklanmagan monarx (qirol, podsho, imperator) amalga oshirsa (masalan, Saudiya Arabistonida) bunday monarxiya mutlaq monarxiya deyiladi. Mutlaq monarxiya hozirgi kunda 8 ta mamlakatda saqlangan, ular qatoriga Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklar, quvayt va boshqalar kiradi.
2) Konstitutsion monarxiya – (yoki buni cheklangan – parlament ham deyiladi) shakli ham mavjud. Agar monarxning hokimiyati Konstitutsiya asosida amal qiladigan biron-bir vakolatli idora bilan cheklangan bo’lsa, bunday monarxiya cheklangan, konstitutsiyaviy, parlament shaklida bo’ladi. Bunda mamlakatda qonunchilikni parlament, ijro hokimiyatini hukumat olib boradi. Masalan, Yaponiya va boshqa mamlakatlar kiradi. Monarxlar turli mamlakatlarda turli nomlar bilan ataladi. Masalan, Yaponiyada – imperator, Angliyada, Ispaniyada – qirol, Malayziyada – sulton, quvaytda – amir, Lyuksemburgda – buyuk gertsog.