O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat

1. Feodal munosabatlari va tartiblarining saqlanib qolishini ifoda etuvchi siyosiy partiyalar. Bu guruhga Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasidagi feodal munosabatlari saqlanib qolayotgan mamlakatlarda faoliyat ko’rsatayotgan siyosiy partiyalar kiradi. Maqsadi: feodal tuzum tartiblarini himoya qilishdan iborat.
2. Burjua sinfi manfaatini ifoda etuvchi partiyalar bo’lib, podsholikni tan oladi, ba’zan sotsial-demokratik ko’rinishdagi partiyalardir.
3. Ishchilar, dehqonlar, ziyolilar, hunarmand-kosiblar o’z manfaatini siyosiy faoliyatlari va harakat dasturlarida aks ettiradigan siyosiy partiyalardir²⁵.
Avval boshda kapitalistik jamiyatda siyosiy partiyalar XIX asrda burjuaziyaning turli guruhlari tomonidan tuzilgan. Amerika qit’asida: AQSH Demokratik partiya (1828), AQSH Respublikachilar partiyasi (1854), Kolumbiya konservativ partiyasi (1848), Kolumbiya liberal partiyasi(1849), Argentina grajdanlar radikal Ittifoq partiyasi (1891), Gonduras liberal partiyasi (1891), Gonduras milliy partiyasi (1891) tashkil topdi. Yevropada: Belpgiya katolik partiyasi (1830), Italiya respublikachilar partiyasi (1832), Buyuk Britaniya liberal partiyasi (1832), Buyuk Britaniya konservativ partiyasi(1867) tashkil topdi. Osiyoda: Hindiston milliy Kongressi partiyasi (1885). Afrikada: (asosan XX asr boshlarida) Janubiy Afrikaliklar milliy kongressi partiyasi (1912), JAR Millatchilar partiyasi (1913). Avstraliya va Okeaniya qit’asida: Avstraliya leyboristlar partiyasi (1891), Milliy (sobiq agrar) partiya (1916), Leyboristlar partiyasi (1916), Avstraliya liberal partiyasi (1944) va boshqa partiyalar yuzaga kela boshladi. Siyosiy partiyalar faoliyati O’rta Osiyoda asosan XX asr boshlariga kelib tashkil topdi. Bu avvalo O’rta Osiyoda mustamlakachilik siyosatiga qarshi ozodlik harakati bilan bog’liq bo’lgan²⁶. Jumladan, shu yillarda keng yoyilgan jadidchilik harakati tufayli «Turon», «Ittixodi taraqqiy», «Birlik», «SHarq ozodligi», «Yosh buxoroliklar», «Yosh xivaliklar», «Miftah ul-maorif» va boshqa ko’plab ijtimoiy tashkilotlar faoliyat ko’rsatgan. Ammo sobiq sho’ro hukumatining qurolli istilosi natijasida barcha milliy siyosiy partiyalar faoliyati taqibga olindi va batamom tugatildi. Faqat istiqlol tufayligina O’zbekistonda siyosiy partiyalar tom ma’nodagi jamiyatning ijtimoiy-siyosiy tarkibiga aylandi.