O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta Maxsus Ta`lim Vazirligi Buxoro Davlat universiteti Ijtimoiy-iqtisodiy fakul’teti Iqtisodiy ta`lim va turizm kafedrasi

Buxoro hududida mexmonxona xo’jaligini rivojlantirishda oilaviy biznesni o’rnini nazariy va amaliy tahlil qilib quyidagi xulosalarga keldik:Buxoro viloyatida ham oilaviy tadbirkorlik asosida o’ndan ortiq turistik korxonalar (mexmonxonalar) faoliyat olib bormoqda. Bu turistik korxonalardagi oilaviy tadbirkorlik turizm sohasi rivojiga juda kata ta’sir ko’rsatayabti. Agarda har bir oila milliy urf-odatlarimizni, milliy hunarmandchiligimizni kelgan turistga ko’rsata olsa, bu ham o’zligimizni, o’z milliy qadriyatlarimizni olamga tanitish, ham butun bir oila farovonligini hammani o’z ishi bilan band qilgan holda ta’minlash hisoblanadi.

Gap oilaviy tadbirkorlik to`g’risida ketar ekan, uning qator afzalliklari to`g’risida ham gapirib o`tish joiz. Avvalo ta`kidlash lozimki, oilaviy korxona oila yashab turgan turar joyda faoliyat yuritishi va o`zi ishlab chiqargan maxsulotni shu joyning o`zida sotishi mumkin. Oilaviy korxonaga berilgan bunday imkoniyat oilaviy tadbirkorlikni boshlash va uni samarali davom ettirish ishini ancha osonlashtiradi.

Boshqa tashkiliy-huquqiy shaklga asoslangan yuridik shaxs tashkil etishdan ko`ra, oilaviy korxona tashkil etishning yana bir arzon va qulay jihati shundaki, oilaviy korxona ishtirokchilari korxona ustav fondini eng kam ish haqining o`n baravaridan past bo`lmagan miqdorda mustaqil holda belgilashlari mumkinligi qonunda belgilangan. Eng muhim oilaviy korxona ishtirokchilariga tegishli bo`lgan turar joylarni korxona ustav fondiga kiritish yoxud ulardan oilaviy korxona faoliyatida foydalanish maqsadida yashash uchun mo`ljallanmagan joylarga aylantirish talab qilinmaydi. Hatto qonun ishtirokchilarini ijtimoiy himoya qilish nuqtai-nazaridan ularning biriga tegishli bo`lgan yagona uy (kvartira)ni oilaviy korxonaning ustav fondiga kiritilishiga yo`l qo`ymaydi.

Oilaviy korxona yagona soliq to`lovchi hisoblanadi, ya`ni soliqlar va boshqa majburiy to`lovlar to`langandan keyin ularning ixtiyorida qoladigan foydaga soliq solinmaydi, bu foyda uning ishtirokchilari tasarrufiga o`tadi va bunda ishtirokchilar daromad solig’i to`lamaydilar. Agarda oilaviy korhona xalq badiiy hunarmandchiligi va amaliy san`ati buyumlarini ishlab chiqarish bilan shug’ullansa, ularni realizatsiya qilishdan olingan tushum bo`yicha yagona soliq to`lovini to`lashdan ham belgilangan tartibga binoan ozod qilinadilar.

Oilaviy korxona tashkil qilishning yana bir maqbul tomoni shundaki, agar bunday korxona turar joydan bir vaqtning o`zida unda istiqomat qilgan holda tovarlar ishlab chiqarish, ishlar bajarish, xizmatlar ko`rsatish uchun foydalanilgan taqdirda, kommunal infratuzilma xizmatlari, jumladan elektr, suv, kanalizatsiya, gaz, issiqlik ta`minoti haqini korxona uchun emas, balki aholi uchun belgilangan tariflar bo`yicha va shartlar asosida amalga oshirilishi belgilab qo`yilgan.

“Oilaviy tadbirkorlik to`g’risida”gi qonun aynan shunday ixcham, boshqarish oson, sodda va qulay korxona yaratish imkoniyatini yaratadi. Bunda korxonaning hamma narsasi qon-qarindosh bo`lgan shaxslarga tegishli bo`lib, qaysi yo`nalish bo`yicha ish yuritish masalasidan tortib to dam olish vaqti-yu, kimlarga qaysi vazifa topshirish ishigacha ularning o`zlari hal qilishadi. Ular o`zlariga, ya`ni ishtirokchilar va yollanma hodimlar uchun qonun hujjatlarida belgilangan imtiyozli mehnat va ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlardan mustaqil ravishda foydalanishga haqli hisoblanadilar.

Oilaviy korxona ishtirokchilari korxonani boshqarish, qarorlar qabul qilish, moliya-xo`jaliq faoliyatini nazorat qilish, foydadan o`z ulushini olishda, korxona tarkibidan ixtiyoriy ravishda chiqib ketish, chiqib ketishda oilaviy korxona ustav fondidagi o`zi kiritgan mol-mulk miqdorga mutanosib ravishda o`ziga mol-mulk ajratib berilishini talab qilish kabi qator huquqlarga egadir. Yana shuni ta`kidlash kerakki, ishtirokchilar va yollanma xodimlarning ishlagan vaqti davlat ijtimoiy sug’urtasi bo`yicha badallar to`langanligini tasdiqlovchi hujjatlar va mehnat daftarchasidagi yozuvlar asosida mehnat stajiga qo`shiladi.

Xulosa sifatida aytish mumkinki, “Oilaviy tadbirkorlik to`g’risida” gi qonunning kuchga kiritilishi va uni hayotga tatbiq qilinishi;