O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi al-xorazmiy nomidagi urganch davlat

Download 1,03 Mb.

Pdf ko'rish

bet	14/18
Sana	30.06.2021
Hajmi	1,03 Mb.
	#105436

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Bog'liq
boshlangich sinflarda oquvchilarning matematikadan mustaqil ishlarini tashkil qilish metodikasi 3-4-sinflarda

.      .       .       .

.                      .

.                      .

.       .       .      .

masalalarni ko`rib chiqamiz.

Ko`paytuvchilarning o`rni almashgani bilan ko`paytma o`zgarmaydi.

[17;16]

72-misol iqtidorli o`quvchilar uchun berilgan misol hisoblanadi.

12 metr arqon teng ravishda uch joyidan qirqilsa, har bir bo`lakning uzunligi necha metr

bo`ladi?

12 : 3 = 4m

I II III IV

[17;16]

73-misol va 74-masala uyda bajariladigan mustaqil ish sifatida berilgan topshiriq hisoblanadi,

Jadval bo`yicha misollar tuzing va ularni yeching.

Qo`shiluvchi

7x5

4x8

8x3

3x9

Qo`shiluvchi

6x8

6x7

5x9

7x8

1) 23 + 6 x 8 = 23 + 48 =71

2) 7 x 5 + 43 = 35 + 43 = 78

3) 4 x 8 + 6 x 7 = 32 + 42 = 74

4) 8 x 3 + 5 x 9 = 24 + 45 = 69

5) 3 x 9 + 7 x 8 = 27 + 56 =83

[17;16]

Qopda 40 kg kartoshka bor edi. 8 haftadan keyin qopda 16 kg kartoshka qoldi.

Haftasiga necha kilogrammdan kartoshka ishlatilgan?

Bor edi – 40 kg kartoshka

8 haftadan keyin – 16 kg kartoshka qoldi.

Haftasiga ? kg kartoshka ishlatilgan.

Yechish: 40 – 16 = 24(kg)

24 : 8 = 3(kg)

Javob: 3 kg kartoshka ishlatilgan.

“90 : 30 ko`rinishdagi ifodalar.”

Nol bilan tugagan sonni nol bilan tugagan songa bo`lish uchun ularning noldan oldin

turgan sonlarni bo`lish yetarli.

Masalan: 90 : 30 =

9 : 3 = 3 Demak: 90 : 30 = 3

[17;22] Bu masala iqtidorli o`quvchilar uchun berilga masala hisoblanadi.

Uch o`rtoq 100 m ga yugurish bo`yicha musoboqada qatnashdi. Ulardan biri bu masofani

19 sekundda, ikkinchisi 20 sekundda, uchinchisi esa 18 sekundda bosib o`tdi. Agar Azim

Salimdan, Olim Azimdan tez yugurgan bo`lsa, ularning har biri masofani qancha vaqtda

bosib o`tgan?

Yechish: Olim – 18 sekunda bosib o`tgan

Azim – 19 sekunda bosib o`tgan

Salim – 20 sekunda bosib o`tgan.

18<19<20

103-misol va 104-masala uyda bajariladigan mustaqil ish hisoblanadi.

[17;22]

1) 35 – 90 : 30 = 35 – 3 = 32

1. 90 : 30 = 3

2. 35 – 3 = 32

2) 59 + 60 : 20 = 59 + 3 = 62

1. 60 : 20 = 3

2. 59 + 3 = 62

3) 40 : 20 + 40 : 5 = 2 + 8 = 10

1. 40 : 20 = 2

2. 40 : 5 = 8

3. 2 + 8 = 10

[17;23]

Oshxonada kuniga 20 kg dan sabzi ishlatilsa 4 kunda qancha sabzi ishlatiladi?

Agar oshxonada 37 kg sabzi qolgan bo`lsa, 4 kunga yetishi uchun yana qancha sabzi sotib olish

kerak?

Yechish: 1) 20 x 4 = 80(kg)

2) 80 – 37 = 43(kg)

Javob: 43 kg sabzi sotib olish kerak.

“Yig`indini songa ko`paytirish” mavzusi ichidagi o`quvchilar uyda bajariladigan misol va

masalalarni ko`rib chiqamiz.

1-usul

Yig`indini songa ko`paytirish uchun avval qavs ichidagi yig`indi hisoblanadi keyin yig`indi

songa ko`paytiriladi.

(2 + 3) x 4 =

(2 + 3) x 4 = 5 x 4 = 20

2-usul

Qavs ichidagi yig`indini songa ko`paytirsh uchun har bir qo`shiluvchi songa ko`paytiriladi,

keyin ko`paytmalar qo`shiladi.

(2 + 3) x 4 =2 x 4 + 3 x 4 = 8 + 12 = 20

[17;24]

109 - masala iqtidorli o`quvchilar uchun berilgan mustaqil ish.

Shunday to`rtta sonni topingki, bu sonlardan biri 4 ga bo`linganda, ikkinchisi 4 ga

ko`paytirilganda, uchunchisiga 4 qo`shilganda, to`rtinchisidan 4 ayrilganda javob bir xil

4 bo`lishi kerak.

Bular qanday sonlar.

0, 1, 8, 16 – sonlari

1) 16 : 4 =4

2) 1 x 4 = 4

3) 0 + 4 =4

4) 8 – 4 = 4

110-misol va 111-masala uyda bajariladigan mustaqil ish hisoblanadi.

[17;24] Bu misolni 2 hil usulda ko`rib chiqamiz.

1) (7 + 2) x 3 = 9 x 3 =27

(7 + 2) x 3 = 7 x 3 + 2 x 3 = 21 + 6 = 27

2) (6 + 3) x 7 = 9 x 7 = 63

(6 + 3) x 7 = 7 x 6 + 7 x 3 = 42 + 21 =63

3) (5 + 2) x 9 = 7 x 9 = 63

(5 + 2) x 9 = 9 x 5 + 9 x 2 = 45 + 18 = 63

4) (3 + 5) x 8 = 8 x 8 = 64

(3 + 5) x 8 = 8 x 3 + 8 x 5 = 24 + 40 = 64

[17;24]

Sarvar, Shaxnaza va Gulnozaning har birida 4 tadan katak va 5 tadan chiziqli daftar bor.

Ularda jami nechta daftar bor?

Yechish:

(4 + 5) x 3 = 9 x 3 = 27

Yoki, (4 + 5) x 3 = 4 x 3 + 5 x 3 = 12 + 15 = 27

Javob: jami 27 ta daftar bor ekan.

“Harfli ifodalarning qiymatini toping “ mavzusi ichiga kiritilgan uyga vazifa shaklida berilgan

misol va masalalarni ko`rib chiqamiz.

[17;28]

a + b va a – b ifodalarining qiymatini toping.

23 29

20 23

a – b 9

a + b 39

100

[17;29]

Tenglamalarni yeching.

1) x – 32 = 68 3) 40 : x =20

x = 68 + 32 x = 40 : 20

x = 100 x = 2

tek: 100 – 32 = 68 tek: 40 : 2 = 20

68 = 68 20 = 20

2) x – 47 = 34 4) 90 : x = 30

x = 34 + 47 x = 90 : 30

x = 81 x = 3

tek: 81 – 47 = 34 tek: 90 : 3 = 30

34 = 34 30 = 30

“Yuzliklar” mavzusi ichiga kiritilgan uyga vazifalarni ko`rib chiqamiz.

Bir xonali, ikki xonali va uch xonali sonlar, ularning xona birliklari haqida

ma`lumotlar beriladi. O`quvchilarga o`nlikda nechta birlik borligi, yuzlikda nechta

o`nlik borligi, yuzliklar qanday atalishi, ularni sanash haqida ma`lumotlar beriladi va

tushuntiriladi. Yuzliklar va

ming sonlari qanday o`qilishi va yozilishi ko`rsatiladi.

[17;54]

9 ga bo`lganda qoldiqda 7 chiqadigan eng kichik sonni toping .

Boshqotirmaning javobi : 16

16 9

9 1

[17; 54]

Qopdagi 70 kg un 5 kg dan qilib xaltachalarga solindi.

Qopdagi un nechta xaltachaga solingan.

Yechish: 70 : 5 = 14(ta)

Javob: 14 ta xaltachaga solingan.

Masalani javobini tekshirish uchun unga teskari masala tuzib ko`ramiz.

“Qopdagi 70 kg unni 14 ta xaltachaga ajratish uchun necha kg dan qilib solish kerak?”

Yechish: 70 : 14 = 5 (kg)

Javob: 5 kg dan solish kerak ekan. Demak, yuqoridagi masalamizning javobi to`g`ri ekan.

[3;61]

5 ta 1 raqami yordamida 21 sonini qanday hosil qilish mumkin?

5 ta birdan 21 ni hosil qilish uchun qo`shish va ayrish amallaridan foydalanamiz.

Yechish: 11 + 11 – 1 = 21

[17;61]

Bu rasm asosida quyidagicha masala tuzish mumkin.

Bozorga 84 kg karto`shka keltirildi. Tushgacha savdo qilingandan keyin uning to`rtdan

bir qismi qoldi. Tushgacha necha kilogramm kortoshka sotilgan?

Yechish:

1. qoldi – 84 : 4 = 21 (kg)

2. sotildi – 84 – 21 = 63 (kg)

Javob: Demak, bozorda 63 kg kortoshka sotilgan.

“Massa o`lchov birliklari.Kilogramm.Gramm “mavzusi ichiga kiritilgan misol va masalalarni

ko`rib chiqamiz.

Kilogramm (kg) – massaning asosiy o`lchov birligidir. Jismlarning massasini o`lchashda

Gramm (g) o`lchov birligidan ham foydalaniladi: 1 kg = 1000 g

[17; 90]

Bittadan 1,3 va 5 kg li toshlar bor.Shu toshlardan foydalanib pallali tarozida 500 g, 2 kg,

7 kg guruchni qanday qilib tortish mumkin.

Bu boshqotirmaning yechilishi quyidagicha bo`ladi.

1) tarozida tortilgan 1 kg guruch tarozining ikki pallasiga teng bo`linadi.

2) tarozining bir pallasiga 3 kg li tosh ikkinchi pallasiga tortilayotgan guruch bilan

birgalikda

1 k li tosh ham qo`yiladi.

3) tarozining bir pallasiga 3 va 5 kg li tosh ikkinchi pallasiga tortilayotgan guruch bilan

birgalikda 1 kg li tosh ham qo`yiladi.

[17;90] Tenglamani yeching.

Bu tenglama o`quvchilarga uyda bajarishi uchun berilgan mustaqil ish hisoblanadi.

1) 18 + x = 35

x = 35 – 18

x = 17

tek: 18 + 17 = 35

35 = 35

2) x + 34 = 56

x = 56 – 34

x = 22

tek: 22 + 34 = 56

56 = 56

3) 47 + x = 85

x = 85 – 47

x = 38

tek: 47 + 38 = 85

85 = 85

4) x + 500 = 900

x = 900 – 500

x = 400

tel: 400 + 500 = 900

900 = 900

[17;90] 494-masala uyda bajariladigan mustaqil ish hisoblanadi.

Do’kondan 400 gr sariyog’ va undan 50 gr ortiq pishloq xarid qilindi. Hammasi

bo’lib necha

gramm mahsulot xarid qilingan?

Yechilishi: 400 (gr) + 50 (gr) = 450(gr)

400 (gr) + 450 (gr) = 850 (gr)

Javob: Hammasi bo’lib do’kondan 850 (gr) mahsulot xarid qilingan.

O’nlikdan o’tib qo’shish.

Birliklar birliklarga qo’shiladi va birliklar birliklar tagiga yoziladi, bitta o’nlik dilda

saqlanadi. O’nliklar o’nliklarga, dildagi bitta o’nlik bilan birgalikda qo’shiladi, natija

o’nliklar tagiga yoziladi.

Yuzlik

O’nlik

Birlik

Masalan: 237 + 346 =

[ 17; 99] Sinfdagi o’quvchilarning uchdan bir qismi musiqa to’garagiga choragi

tasviriy sa’nat to’garagiga qatnashadi. Qolgan 15 nafar o’quvchi hech qaysi

to’garakka

qatnashmaydi. Sinfda necha nafar o’quvchi bor?

[ 17; 100] Ustun shaklida qo’shing.

1) 237 + 126 =

237

126

363

2) 125 + 339 =

125

339

464

3) 344 + 447 =

344

447

791

4) 467 + 325 =

467

325

792

5) 507 + 285 =

506

285

792

6) 678 + 304 =

678

304

982

[17;100]

Ko`ylaklar tikish uchun birinchi kuni 327 m, ertasiga undan 38 m ortiq gazlama sariflandi.

Ikki kunda necha metr gazlama sariflangan?

Bu masalani ikki usul bilan yechish mumkin.

1 – usul: 1) ikkinchi kuni sariflandi -

327 + 38 = 365 (ta)

2) ikki kunda sarflandi -

327 + 365 = 692 (ta)

2 – usul: 327 + (327 + 38) = 327 + 365 = 692 (ta)

[17;119] Bu misol iqtidorli bolalar uchun berilgan boshqotirmadir.

Ikkita son o`yladim. Bu sonlarning yig`indisi 14 ga ko`paytmasi esa 24 ga teng.

O`ylagan

sonlarimni toping.

Yechish: 2 + 12 = 14

2 x 12 = 24

Bu boshqotirmani javobi 2 va 12 : qo`shganda 14, ko`paytirganda 24 hosil bo`ldi.

[17;120] Tenglamalarni yeching va javoblarini tekshiring.

1) x – 268 = 345 – 184

x – 268 = 161

x = 161 + 268

x = 429

tek: 429 – 268 = 161

161 = 161

2) 326 – x = 224 – 86

326 – x = 138

x = 326 – 138

x = 188

tek: 326 – 188 = 138

138 = 138

3) x – 574 = 423 – 156

x – 574 = 267

x = 267 + 574

x = 841

tek: 841 – 574 = 267

267 = 267

4) 937 – x = 756 – 368

937 – x = 388

x = 937 – 388

tek: 937 – 549 = 388

388 = 388

[17;12]

Rasim asosida quyidagicha masala tuzish mumkin.

Do`konda 126 m gazlama bor edi. Ulardan bir qismi sotilgandan keyin 21 m ko`k va

18 m qizil rangdagi gazlama qoldi.Hammasi bo`lib necha metr gazlama sotilgan?

Yechish:

1 – usul: 1) qoldi 21 + 18 = 39 (m)

2) sotildi 126 – 39 = 87 (m)

2 – usul: 1) 126 – (21 + 18) = 126 – 39 = 87 (m)

Javob: Hammasi bo`lib 87 m gazlama sotilgan.

Bu masalani javobini tekshirish uchun masalaga teskari masala tuzamiz.

Do`konda ko`k va qizil rangdagi gazlamalarning 87 m sotildi.Shundan 21 m ko`k va 18 m

qizil rangdagi gazlama qoldi.Do`konda jami necha metr gazlama bo`lgan?

Yechish: 87 + (21 + 18) = 87 + 39 = 126 (m)

Javob: Do`konda jami 126 m gazlama bo`lgan. Demak, yuqoridagi masalamizning javobi

to`g`ri ekan.

[17;146]

Bu boshqotirma iqtidorli bolalar uchun berilgan mustaqil ish hisoblanadi.

6 litrli idishda 4 l, 7 litrli idishda 6 l kvas bor. Ikki kishi shu 10 l kvasni teng ikkiga bo`lib

olishmoqchi bo`lishibdi. Qanday qilib shu idishlar va 3 litrli bo`sh idish yordamida

kvasni

teng ikkiga bo`lish mumkin.

Boshqotirmaning yechilishi:

7 litrli idishdan 3 litrli idishga 3 l, 3 litrli idishdan 6 litrli idishga 2 l, 6 litrli idishdan 7

litrli

idishga 4 l, 7 litrli idishdan 3 litrli idishga 2 l, 3 litrli idishdan 6 litrli idishga 3 l olindi

shu

tariqa kvas teng ikkiga bo`linadi. Har bir idishda 5 litrdan kvas bo`ladi.

4 litr bor 6 litr bor

6 litr 7 litr 3 litr

806 – 807 – misol va masala o`quvchilarning uyda bajaradigan mustaqil ishidir.

[17;146]

1) 3 x 281 < 473 x 2

281 473

x x

3 2

843 946

2) 191 x 5 < 4 x 241

191 241

x x

5 4

955 964

3) 242 x 3 = 2 x 473 – 220

242 473 946

x x -

3 2 220

726 946 726

4) 8 x 121 > 364 x 2 + 223

121 364 728

x x +

8 2 223

968 728 951

[17;147

Rasm asosida quyidagicha masala tuzish mumkin.

Do`konga birinchi xil gazlamadan 6 to`p, ikkinchi xil gazlamadan 4 to`p olib

kelindi.Birinchi xil gazlamaning bitta to`pi 18 m dan, ikkinchi xil gazlamaning bitta

to`pi

esa 26 m dan. Do`konga hammasi bo`lib necha metr gazlama keltirilgan?

Yechish:

1 – usul: 1) birinchi xil gazlama – 18 x 6 = 108(m)

2) ikkinchi xil gazlama – 26 x 4 = 104(m)

3) hammasi – 108 + 104 = 212 (m)

2 – usul: 18 x 6 + 26 x 4 = 108 + 104 = 212 (m)

Javob: Do`konga hammasi bo`lib 212 m gazlama keltirilgan.

[17;174]

Rasm asosida quyidagicha masala tuzish mumkin.

Ikkita karamning bahosi 300 so`m. Shunday 6 ta karam necha so`m turadi.

Yechish:

1. 300 : 2 = 150 (so`m)

2. 150 x 6 = 900 (so`m)

Javob: 900 so`m turadi.

Bu masalaning javobini tekshirish uchun masalaga teskari masala tuzib ko`ramiz.

8 ta karam 1200 so`m turadi.2 ta karam necha so`m turadi.

Yechish: 1200 : 8 = 150 (so`m)

2 x 150 = 300 (so`m)

Javob: 300 so`m turadi.

Demak, yuqorida ishlagan masalamizning javobi to`g`ri ekan.

[17;183] Boshqotirma iqtidorli bolalar uchun berilgan mustaqi ish.

1,2,3 va 4 raqamlarini boshqa kataklarda ham shunday joylashtiringki, har bir qator va

ustunda shu raqamlar faqat bir martadan ishtirok etsin.

1 2 3 4

[17;183]

Yechish:

1) I avtomabil 3 soatda - 90 x 3 = 270 (km)

2) II avtomabil 3 soatda – 80 x 3 = 240 (km)

3) 2 soatdan keyin ular orasi – 270+240=510 (km)

Javob: Ular orasidagi masofa 510 km.

Download 1,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18