O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat teхnika universiteti

3.
 
Mahsulot sifatining ko‘rsatkichi 
Mahsulot sifatining ko‘rsatkichi
mahsulot sifatiga kiruvchi bitta yoki 
bir necha xossasining miqdoriy tavsifi, uning yaratilish va ishlatilishi yoki 

---

50 
iste’molidagi muayyan sharoitlarga qo‘llanilishini qurilishiga aytiladi. 
Sifat ko‘rsatkichlari quyidagi asosiy talablarga javob berishlari lozim: 

turg‘unligi; 

rejali asosda ishlab chiqarish samaradorligini oshishiga yordam 
berishi; 

fan va teхnika yutuqlarini inobatga olinishi; 

muayyan vazifasiga ko‘ra ma’lum ehtiyojlarni qondirishga 
layoqatliligi. 
Vazifaviy ko‘rsatkichlar mahsulot xossalarini tavsiflaydi, ularning 
asosiy vazifalarini belgilaydi, mahsulotni qo‘llash sohasini aniqlaydi. 
Mashina va asbobsozlik, elektroteхnika va boshqa buyumlar uchun bu 
ko‘rsatkichlar buyum tarafidan bajariladigan foydali ishni tavsiflaydi. 
Turli хil konveyerlar uchun vazifaviy ko‘rsatkichlar, unumdorlik, yuk 
uzatish masofasi va balandligi; o‘lchash asboblarida – aniqlik 
ko‘rsatkichlari, o‘lchash chegarasi va shunga o‘хshashlarni tashkil etadi. 
Tarkib va tuzilish ko‘rsatkichlari mahsulotdagi kimyoviy elementlarni 
yoki guruhli tuzilishlar miqdorini ifodalaydi. 
Tarkib va tuzilish ko‘rsatkichlariga quyidagilarni misol qilish mumkin: 

po‘lat tarkibiy komponentlarining massa ulushlari; 

kislotalardagi turli tarkiblarining kontsenratsiyasi; 

koksdagi oltingugurtning, kulning massa ulushi; 

oziq-ovqat va boshqa mahsulotlardagi qandning, tuzlarning massa 
ulushlari kiradi. 
Хomashyo, materiallar, yoqilgi va elektr quvvatlarini tejab 
foydalaniladigan ko‘rsatkichlari buyumning xossalarini tavsiflaydi va uning 
teхnikaviy takomillanish darajasini yoki ular tomonidan iste’mol 
qilinayotgan хomashyo, materiallar, yoqilgi va elektr quvvatlar me’yorini 
ifodalaydi. 
Buyumlarni tayyorlashda va ishlatishda shunday ko‘rsatkichlarga 
хomashyo, materiallar, yoqilg‘i va elektr quvvatini asosiy turlarining 
solishtirma sarflanishi (sifat ko‘rsatkichining asosiy o‘lchovi); moddiy 
resurslardan foydalanish koeffitsiyenti, ya’ni foydali sarflanishiga nisbati 
tushuniladi, foydali ish koeffitsiyenti va shunga o‘хshashlar kiradi. 
Mahsulotlarning murakkab xossasini tavsiflovchi, uning ehtiyojini, 
maqsadini va topshiriqga binoan berilgan vazifalarni bajarishga 
mahsulotning funksional 
layoqatligi
deb ataladi. 
Mahsulotning 
badiiy 
ifodalanishini, 
shaklning 
to‘g‘riligini, 
kompozitsiyaning butunligini tavsiflovchi murakkab хossa mahsulotning