O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasi keyingi o'rinlarda qo'mita

Milliy iqtisodiyotda soliqlar quyidagi uchta muhim vazifani bajaradi: 
davlat xarajatlarini moliyalashtirish (fiskal vazifasi); 
ijtimoiy tanglikni yumshatish (ijtimoiy vazifasi); 
iqtisodiyotni tartibga solish (tartibga solish vazifasi). 
Davlat sarflari soliq tushumlari hisobiga amalga oshsada, davlat sarflari 
miqyosining oʻsishi oʻz navbatida soliqlarning oʻsishini taqozo qiladi va uning 
darajasini belgilab beradi.
Hozirgi davrda umumiy tendensiya boʻlgan davlat sarflarining va shunga 
mos ravishda soliq hajmining oʻsib borishini quyidagi omillar taqozo qiladi: 
Aholi sonining oʻsishi. 
Ijtimoiy soha xizmatlari sifatiga talabning ortishi va urbanizatsiya. 
Atrof-muhitning ifloslanishi. 
Daromadlar tengsizligini qisqartirish dasturlarini amalga oshirish. 
Milliy mudofaa, davlat xavfsizligini taʼminlash xarajatlari hajmining 
oʻsishi. 
Korxonalar faoliyatini soliq yordamida tartibga solish quyidagi umumiy 

---

7 
tamoyillari asosida amalga oshiriladi: 
barcha daromadlardan, ularning manbalariga bogʻliq boʻlmagan holda soliq 
undirishning majburiyligi; 
soliq undirishda barcha uchun yagona umumdavlat siyosati; 
samarali ishlovchi korxonalarda hamda xoʻjalik yuritishning ilgʻor shakllari 
uchun soliq meʼyorlarining ragʻbatlantiruvchi rolini taʼminlash; 
soliq toʻlovi boʻyicha barcha subʼektlar majburiyati ustidan moliyaviy 
nazorat. 
Soliq stavkasini belgilash bir qator tamoyillarga asoslanadi. 
Naflilik tamoyili — turli shaxslardan, ularning soliqlar hisobiga 
moliyalashtiriladigan dasturlardan foydalanishi darajasiga qarab turlicha soliq 
undirilishi kerakligini bildiradi. 
Toʻlovga layoqatlilik tamoyili — soliq miqdori soliq toʻlovchining boyligi 
va daromadlari darajasiga mos kelishi zarur. Boshqacha aytganda, soliq solish 
daromadlarning adolatli taqsimlanishini taqozo qilishi zarur. 
Adolatlilik tamoyili — daromadlari va hukumat dasturlaridan foydalanish 
darajasi boʻyicha teng boʻlgan kishilar teng miqdorda soliq toʻlashi zarur. 
Soliq boʻyicha imtiyozlar qonunchilik bitimlarida belgilangan tartib va 
sharoitlar asosida oʻrnatiladi. Amaliyotda soliq imtiyozlarining quyidagi turlari 
keng tarqalgan: 
— obʼektlarning soliq olinmaydigan eng kam darajasini belgilash; 
— soliq toʻlashdan alohida shaxs yoki maʼlum guruhlarni (masalan, urush 
fahriylarini) ozod qilish; 
— soliq darajasi stavkasini pasaytirish; 
— soliq olinadigan summadan chegirish; 
— soliqli kredit (soliq olishni kechiktirish yoki soliq summasini maʼlum 
miqdorga kamaytirish).va uni hizmat qiladi. 
Soliq islohotlari — soliq nazariyasi va amaliyotini muvofiqlashtirish 
asosida soliq yukini kamaytirish, soliqqa tortishni soddalashtirish, soliq 
yordamida 
iqtisodiy 
rivojlanishni 
taʼminlash 
maqsadlarida 
amalga 
oshiriladigan davlat tadbirlari. Iqtisodiyotni isloh qilishining muhim, ajralmas 

---

8 
qismi. Oʻzbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan Soliq islohotlari 
strategiyasi huquqiy va demokratik davlatni barpo etish konsepsiyasi asosida 
shakllanmoqda. 1991 yildan boshlab Oʻzbekistonda oʻtkazilgan soliq 
islohotlarini 3 asosiy bosqichga boʻlish mumkin: 
Birinchi bosqich — 1991—1994-yillarda soliqqa oid qonun hujjatlarini 
yaratish; tamomila yangi soliqlar va toʻlovlar tizimini barpo etish va ularni 
xoʻjalik amaliyotiga joriy etish; moliyaviy mablagʻlarni i. ch. infratuzilmasini 
rivojlantirish, oʻz-oʻzini strategik resurslar bilan taʼminlashga erishish 
maqsadlarida qayta taqsimlash; narxlarning oʻsishi va i. ch. ning pasayishi 
sharoitida aholining turmush darajasi pasayib ketmasligi va ijtimoiy 
barqarorlikni saqlash; mustaqil tizim sifatida davlat soliq xizmatini 
shakllantirish vazifalari bajarildi. 
Ikkinchi bosqich — 1995—1999-yillarda soliq tizimini takomillashtirish va 
korxonalarga nisbatan soliq yukini kamaytirish boʻyicha Soliq islohotlari amalga 
oshirildi. Bu davrda soliqlarga doir mavjud qonun hujjatlari asosida Oʻzbekiston 
Respublikasining Soliq kodeksi ishlab chiqildi va 1997 yilda qabul qilindi. 
Uchinchi bosqich — 2000-yildan boshlab soliq islohotlari qonunchilikka 
kiritilayotgan oʻzgarishlar asosida fuqarolar va korxonalar uchun soliq, yukini 
yana-da kamaytirish, ayrim soliq turlarini bekor qilish, kichik va oʻrta 
tadbirkorlik subyektlarini soliqqa tortish tizimini soddalashtirish, samarali soliq 
tizimi tamoyillarini yana-da toʻliq roʻyobga chiqarish, jahon andozalariga mos 
soliq tizimini bosqichma bosqich barpo etishga yoʻnaltirilgan. 
Jahondagi rivojlangan mamlakatlarda Soliq islohotlari davriy oʻtkazib 
turiladi. Muayyan soliq turini joriy etish yoki bekor qilish, ayrim turdagi soliqlar 
ulushini oshirish yoki kamaytirish. Soliq daromadlarini qayta taqsimlash va 
boshqa koʻrinishlarda amalga oshiriladi. 
Soliq imtiyozlari - davlat tomonidan soliq toʻlovchilarga berilgan 
yengilliklar; soliqlar miqdorini kamaytirish, soliq toʻlash shartini yengillashtirish 
yoki soliqdan toʻla ozod qilishdan iborat. Soliq imtiyozlari soliq undiriladigan 
daromad turlarini qisqartirib, umumiy kamaytirilgan daromaddan soliq olish, 
soliq olinmaydigan minimal daromadni belgilash, soliq stavkalarini kamaytirish, 

---

9 
soliqni toʻlab boʻlish muddatini qulay qilish orqali amalga oshiriladi. Soliq 
imtiyozlari soliq toʻlovchilarga nisbatan tabaqalashtiriladi, muayyan ijtimoiy 
yoki iqtisodiy maqsadni koʻzlaydi. Soliq imtiyozlari davlat qoʻlida bozor 
iqtisodiyotini tartibga solishga xizmat qiladi. Ular orqali iqtisodiy faoliyatning 
maʼlum bir turlari ragʻbatlantiriladi. Sharoitga qarab Soliq imtiyozlari qayta 
koʻrib turiladi. Soliq imtiyozlari berishning xilmaxil shakllari jahondagi 
koʻpgina mamlakatlarning soliq amaliyotida qoʻllaniladi. Oʻzbekiston 
Respublikasining Soliq kodeksi 1997 da ayrim yuridik shaxslar va faoliyat 
turlari uchun hamda jismoniy shaxslarning ayrim toifalari uchun Soliq 
imtiyozlari belgilangan.