O’zbekiston respublika oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

 

---

 
184 
 
Jahon  iqtisodiyotida  xalqaro  korporatsiyalar 
BMT  ekspertlarining  fikricha  Transmilliy  korporatsiyalar  (TMK)  ―Jahon  iqtisodining 
dvigatellaridir‖.  100ta  eng  yirik  xalqaro  kompaniyalarning  40%  mulki  (shu  jumladan  moliyaviy 
mulki)  boshka  davlatlar  hududida  joylashgan.  Transmilliy  korporatsiyalarning  asosiy  kismi 
AKSH,  YeI  davlatlari,  Yaponiya,  Rossiyada  joylashgan.  TMK  jahon  sanoat  ishlab  chikarishining 
40%igacha,  xalkaro  savdoning  yarmini  nazorat  kiladilar.  TMK  korxonalarida  ishlab  chikarilgan 
mahsulotlarning  miqdori  yiliga  1 trln.  Doll.dan  oshib  ketadi.   
Xush,  transmilliy  korporatsiyalar  nima,  ularga  qanaqa  kompaniyalar  kiradi?  An’anaviy 
ravishda  xalqaro  korporatsiyalar  faoliyatini  o’rganadigan  BMT  uzoq  vaqt  mobaynida  ularga 
yillik  aylanmasi  100  mln.  doll.dan  oshuvchi  va  kamida    6  davlatda  filiali  bo’lgan  firmalarni 
qo’shadi.  Keyingi  yillarda  boshqa  bir  ko’rsatkich:  rezident-davlatdan  tashqarida  sotilgan 
mahsulotlar  miqdori  kiritildi.  Bu  ko’rsatkich  bo’yicha  jahonda    SHveytsariyaning  ―Nestle‖ 
firmasi  (98%) ilg’orlardan  biri  sanaladi. 
BMT  metodologiyasiga  ko’ra  xalkaro  korporatsiyani  uning  aktivlari  strukturasiga  qarab  ham 
aniqlash  mumkin.  Transmilliy  korporatsiyalar  ichida  eng  ko’p  xorijiy  aktivga  (moliya  sektori-
transmilliy  banklardan  tashkari)  Angliya-Gollandiya  kontserni  ―Royalь-Datch  shell‖,  keyin 
AKSHning  4 firmasi:  ―Ford‖,  ―Jeneral  motors‖,  ―Ekson‖  va ―IBM‖  egadirlar. 
G’arb  iqtisodiy  adabiyotida  xalkaro  monopoliyalarning  ko’plab  turlarini  uchratish  mumkin: 
ko’pmilliy 
korporatsiyalar, 
baynalmilal 
korporatsiyalar, 
Transmilliy 
korporatsiyalar, 
global 
korporatsiyalar    ti  .k.  F.Kotler  tashkiliy  tamoyillar  asosida  aynan    ti    shunday  xalkaro 
kompaniyalarni  ko’rsatadi. 
Rossiyalik  iqtisodchilar  quyidagi  klassifikatsiyani  beradilar.