O‘zbek maqomi tarixi va nazariyasi” fanidan ma’ruzalar matni 1-mavzu: 1-modul. Fanga kirish. Maqomlar tarixidan

9. «Miskin va uning uforisi» - (miskin» - G‘arib, bechora) Xorazm dutor maqomlari turkumiga kiradi.

Bu kuyni Xevalik sozandalardan o‘rganganman.

10. «Roviy» - («Rahoviy»- yo‘l kuyi) Dutor maqomi tarkibiga kiruvchi kuy bo‘lib, uning avjdagi yetishmagan qismini dunasr shaklida o‘zim qo‘shdim.

11. «Qoradali» - Dutor maqomlari tarkibiga kiruvchi kuy.

Qoradalining usuli:



12. «Muhabbat» - cholg‘u kuyining 1-qismi quyidagi usulda:

2-ufori qismi esa ufori ksulida ijro qilinadi.

3. Xulosalar

Xorazm maqomlari “Shashmaqom” kabi ustoz-bastakorlar mahsulidir. Xorazmlik mashhur bastakorlar Niyozjon Xo‘ja, Feruz, Komil, Muhammadrasul Mirzo, Matyoqub Xarratov va boshqalar maqomlarga yangi cholg‘u qismlar bastalab, ularni shaklan va mazmunan boyitdilar. Kuy tuzilishi, lad asoslari saqlangan holda maqomlar Xorazmga xos musiqiy uslublarda Xorazm maqomlarida ba’zan ashula yo‘llarining doira usullari, kuy yo‘llari ixchamlashtirilib olingan va biroz usul sur’ati tezlashtirilgan yoki soddalashtirilgan. Xorazm maqomlaridagi kuy yoki ashula yo‘llarida namudlar eng katta o‘zgarishlarga uchragan, “ularning o‘rniga bastakorlar ijod etgan yangi avjlar ham kiritiladi”.

Xorazm maqomlarining chertim yo‘li tarkibiga Tanimaqom (tasnif vazifasini bajaruvchi), Tarje, Gardun, Muhammas, Saqil qismlaridan tashqari Peshrav va Ufor qismlari kirgan. Shuningdek, Xorazmga xos bo‘lgan cholg‘u asarlar - Zarbul futx, Fohitiy zarb (Potix azarb), Xafif kabi cholg‘u kuylari ham ayrim maqomlar tarkibiga kirgan. Asar shakllari xona va bozgo‘y asosida tuzilgan. Doira usullari sodda va yengil, ijro jarayonida ularga sayqallar berib, o‘zgarishlar kiritish mumkin.

Adabiyotlar:

1. Rajabov I. Maqom asoslari (o‘quv qo‘llanma) T., 1992.

2. Rajabov I. Maqomlar (ilmiy monografiya) T., 2006.

3. Matyoqubov O. Maqomot (ilmiy-ommabop monografiya) T., 2004

4. Fitrat A. O‘zbek klassik musiqasi va uning tarixi. (ilmiy-ommabop

risola) T., 1993.

5. Ibrohimov O. Maqom va makon. (ilmiy monografiya) T., 1997.

6. M. Yusupov. Xorazm maqomlari «O‘zbek xalq muzikasi» kitobida, 6 - jild. T., 1958; 

7. Rajabov I., Maqomlar masalasiga doyr, T., 1963;