O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

12.5. Har xil daromad sohiblari
Daromadlarga qarab aholi tabaqalashganda uning har xil qatlamlari
paydo bo‘ladi. Bu qatlamlarga boylar, o‘rtahollar va kambag‘allar
kiradi.
Boy, kambag‘al yoki o‘rtahol degan tushuncha nisbiydir. Bu har
bir mamlakat iqtisodiyotining darajasiga bog‘liq. Iqtisod yuksak yerda
yiliga 10000 dollar daromad ko‘rgan kambag‘al bo‘lsa, iqtisod zaif
yerda bundaylar boy hisoblanadi. Boylar, odatda, katta daromad
sohiblari hisoblanadi, lekin ular orasida o‘ta boylar mavjud, ular
ozchilikni tashkil etadi. Dunyoda o‘ta boy deganda boyligi 1 milliard
dollardan ortiq bo‘lganlar tushuniladi.
Kambag‘al deganda jon boshiga hisoblangan daromadi
minimal (eng kam), tirikchiligiga yetmaydiganlar tushuniladi.
Masalan, muayyan mamlakatda bir oylik tirikchilik uchun eng
kam deganda jon boshiga 220 dollar kerak bo‘ladi, oilaning
amaldagi daromadi esa 200 dollar. Demak, bu oila kambag‘al
hisoblanadi. Kambag‘allar hissasi turlicha. Iqtisodi baquvvat
mamlakatlarda kambag‘allar ozchilik bo‘lsa, iqtisodi rivojlanmagan
mamlakatlarda ular ko‘pchilikni tashkil etadi. Masalan, 2000-yil
Nigeriyada jon boshiga yaratilgan mahsulot va xizmatlar 760 dollar
bo‘ldi. Bu dunyodagi eng past ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi.
Shunga monand ravishda bu yerda kambag‘allar aholining 63
Daromad miqdoridagi salmog‘i, %
O
il
a 
so
n
id
ag
i 
sa
lm
og
‘i
, %
Tenglik chizig‘i
Tengsizlik
chizig‘i

---

1 2 6
foizini tashkil etdi. Malayziyada bu ko‘rsatkich tegishli ravishda
8360 dollar va 15,5 foiz edi, xolos.
Boylar va kambag‘allar oralig‘idagi qatlam o‘rtahollar bo‘ladi.
O‘rtahollar — bu aholining boyib ulgurmagan, lekin o‘ziga to‘q
qatlami. Bular rivojlangan mamlakatlarda ko‘pchilik bo‘lsa, iqtisodi
zaif mamlakatlarda ozchilikni tashkil etadi.
O‘rtahollar muhtojlikni bilmaydi, ular farovonligi muqim
ta’minlanadi. Bu toifa ajratilganda, uning faqat daromadi emas, balki
to‘plagan boyligi ham hisobga olinadi. Rivojlangan mamlakatlarda
o‘rtahol yoki o‘rtancha sinf vakilining bankdagi puli, aksiya va
obligatsiyalari 80 ming dollardan ziyod bo‘ladi. Jamiyat uchun
o‘rtahollarning ko‘p bo‘lishi ma’qul, chunki ular ijtimoiy totuvlikni
ta’minlaydi, to‘s-to‘polonlarga bormaydi.
Kambag‘allik hamma yerda bor, u umumbashariy hodisa, shu
sababli uni yo‘qotib bo‘lmagan taqdirda ham qisqartirib borish zarurati
paydo bo‘ladi. Bunga asosan 2 yo‘l bilan erishiladi:
Birinchisi
, kambag‘allarda iqtisodiy faollik uyg‘otish. Sharqda
bir dono gap bor: «Kambag‘allikka yalqovlik qo‘shilsa, buning davosi
yo‘qdir». Shu sababli kambag‘allarni yalqovlikdan forig‘ etish talab
qilinadi. Muhimi, kambag‘allarga ishlab pul topib, to‘q yashashiga
sharoit va imkoniyat yaratish kerak. 
Ikkinchisi
, kambag‘allarga
davlatning va firmalarning moddiy yordam berishini tashkil etish. Bu
vosita zarur bo‘lsa-da, boqimandalik kayfiyatini tug‘dirib, faollikka
undamaydi. Shu sababli bu yo‘l o‘zini o‘zi boqishga qodir bo‘lmagan
kishilarga, masalan, nogironlarga va ko‘p bolali oilalarga nisbatan
saylangan holda qo‘llanadi.