O'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

95-rasm. Hazm a’zolari sxemasi.
I -  halqum; 2 - qizilo'ngach; 3 -
m e’da; 4 -  m e’daning o'n ikki
barmoq ichakka o'tish qismi; 5 -
o'n ikki barmoq ichakning ingichka
ichakka o'tish qismi; 6 -in gich k a
ichak: 7 - tushuvchi chambar ichak;
S - « S » sim on ichak; 9 - to'g'ri
ichak; 10 -  c h u v a lc h a n g s im o n
o'simta; / / - y o n b o s h ichak; 1 2 -
ko'richak; 13 -  ko'tariluvchi chambar
ichak; 
14 -  ko'ndalang-chambar
ichak.

---

Silliq muskullaming taranglashish davri 20 s ni, bo‘shashish davri 60 
s (jami 60— 80 s) ni tashkil qiladi. Silliq muskullar avtomatik ravishda 
qisqaradi. Simpatik va parasimpatik nervlar orqali keladigan impulslar 
esa regulator (tartibga solish) vazifasini bajaradi. Jumladan, nerv impul- 
slari a’zolarining (qon tomirlarining ham) tonusini kuchaytirarkan, uning 
hajmi o'zgaradi. Silliq muskullar cho'ziluvchan bo'lganidan kovak a ’zolar 
(m e’da, bachadon, qovuq va boshqalar) kerakligicha kengayish imkoniyati- 
ga ega bo'ladi. Ammo silliq muskullar cho'zilgani bilan tarangligi ortmaydi.
Seroz parda
— silliq bir qavatli yassi epiteliy (mezoteliy) hujayralari- 
dan tuzilgan bo'lib, hazm a ’zolarini eng ustidan o'raydi va biriktiruvchi 
nozik to'qim a vositasida muskul qavatga tutashadi. Seroz parda qorin 
pardasining ichki varag'i bo'lib, qorin bo'shlig'idagi a’zolarni ustidan 
o 'rab turadi. Hazm kanalining seroz parda o'ram agan qismlari (og'iz 
bo'shlig'i, halqum, qizilo'ngachning bo'yin va ko'krak qismlari), to 'g 'ri 
ichakning pastki qismi biriktiruvchi to'qimadan tuzilgan parda bilan o'ralgan.
Bezlar to‘g‘risida tushuncha
Ichki a ’zolar sistemasining shilliq qavatida bezlar va limfoid to'qim alar 
joylashgan. Bezlar epiteliysi hujayralardan tuzilgan va turlicha bo'ladi. 
Jumladan, organizmdagi barcha bezlar ajratadigan suyuqligiga qarab uch 
turkumga bo'linadi:
1
) tashqi sekretsiya bezlari — og'iz b o 'sh lig'i m e’da-ichak devoridagi 
bezlar, ter va yog' bezlari. Ular o 'z suyuqliklarini maxsus naychalar 
orqali tananing m a’lum bir sohasiga quyadi;
2
) ichki sekretsiya bezlari (gipofiz, buyrak usti bezi, qalqonsimon bez 
va b.q.) suyuqlik (gormon)lari bevosita qonga shimiladi;
3) aralash bezlar (me’da osti bezi va jinsiy bezlar) ikki xil suyuqlik 
(sekret) ishlab chiqaradi. Sekretning bir xili qonga shimilsa, ikkinchisi 
maxsus naychalar orqali organizmning m a’lum bir qismiga quyiladi.
Tashqi sekretsiya bezlari sodda va murakkab tuzilgan. Sodda tuzilgan 
bezlar naysimon tuzilishga ega bo'lib, sekret to'plangan paytda tubi 
kengayib, qadoqsimon shaklni oladi. Murakkab tuzilgan bezlar alohida 
alveolalardan tuzilgan bo'lib, bu bo'laklar o 'z alveolalari va maxsus 
naychalari orqali bir-biriga qo'shiladi. Murakkab tuzilgan bezlarga so'lak 
bezlari va m e’da osti bezi misol bo'ladi. Bulardan tashqari, hazm a’zola­
rining shilliq qavatida retikular to'qim alar (yulduzsimon limfa tugunlari) 
uchraydi. Bular yakka-yakka yoki guruh bo'lib joylashgan.